Het Westen is individualistisch, het Midden-Oosten collectivistisch. Het Westen is seculier en rationalistisch, het Midden-Oosten is door religie gestempeld. Het zijn algemeen aanvaarde waarheden. Maar wat betekenen zulke clichés in de praktijk? De afgelopen tijd kon ik dat van dichtbij zien.

In het land waar ik woon, een van de Golfstaten, worden doorgaans weinig pogingen gedaan om het leven van een individu tot het oneindige te rekken. God bepaalt het tijdstip van de dood, en soms zijn mensen ronduit fatalistisch: er is niets dat je eraan kunt doen. Het ultieme verlengen van het leven, de gebruikelijke reflex in het Westen, wordt hier simpelweg niet altijd begrepen.

Wat daarentegen wél belangrijk is, is hoe de overledene wordt herdacht en hoe dit op de familie afstraalt. Kan er met respect over de overledene en diens familie worden gesproken?

Hoe dat werkt, bleek bij een van de eerste coronaslachtoffers hier. Het was een al wat oudere man met onderliggende gezondheidsproblemen. Toen hij stierf, gingen er al snel geruchten rond dat ook de rest van de familie was besmet omdat ze het niet zo nauw met de quarantaineregels zouden hebben genomen. Voor de familieleden was dat onverteerbaar. Ze leken harder getroffen door die geruchten dan door de dood van de man in kwestie. Een zoon van de overledene verzekerde in interviews dat de overledene en zijn gezin juist alles hadden gedaan om te voorkomen dat anderen zouden worden besmet – en dat uit respect voor de vorst van het land en de regering die de coronamaatregelen hadden verordend.

Kom daar maar eens om in Nederland. Voor een doorsnee Amsterdamse familie zou het ondenkbaar zijn dat eer en respect boven alles moeten worden verheven.

Toch was die manier van denken vroeger wel degelijk ook in het Westen gemeengoed. Het is Europa dat dit denken heeft losgelaten, en niet het Midden-Oosten. Immers, het was in Europa waar vanaf de Renaissance en de Verlichting het rationalistische en individualistische denken om zich heen greep. Het was in Europa waar de dood niet langer lijdzaam werd aanvaard, maar met alle mogelijke middelen werd bevochten. Beheersing van het leven werd, samen met individualisme, een kernwaarde van de westerse maatschappij. Ik ben benieuwd wat voor invloed de coronacrisis daar op zal hebben, nu het virus door die kernwaarde een flinke streep heeft gezet.

Let wel, wat mij betreft hoeven we niet terug naar de soms doorgeslagen gelatenheid waarmee de dood nog altijd in delen van het Midden-Oosten wordt aanvaard, zoals ik om me heen zie. We hoeven evenmin terug naar een samenleving waar de eer van de groep als de koningin van alle waarden wordt beschouwd.

Maar toch moet ik zeggen dat wonen in het Midden-Oosten in tijden van corona voor mijzelf een heilzame correctie is op mijn eigen individualisme en maakbaarheidsdenken. Er zijn grotere belangen dan die van mezelf, en er zijn grenzen aan wat we met elkaar kunnen. En dat zijn geen spijtige constateringen, nee, dat is zoals het moet zijn.