Terwijl de wereld knokt om de verspreiding van het coronavirus te stoppen, is er nóg een oorlog gaande: die over de vraag naar de oorsprong ervan. Is dat werkelijk de vismarkt in de Chinese stad Wuhan, of speelde daar toch iets anders? De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo was vorige week stellig: „Ik kan u verzekeren dat er aanzienlijk bewijs is dat het virus uit een lab in Wuhan komt.” Vervolgens liet hij na om dat bewijs op tafel te leggen.

Van de Amerikaanse veiligheidsdiensten krijgt Pompeo vooralsnog geen steun. Op 30 april maakten die bekend dat Covid-19 niet door de mens is gefabriceerd en dat het dus niet uit een laboratorium komt. Wel voegden ze eraan toe dat nader onderzoek nodig was om het laatste volledig uit te sluiten.

Infodemie

De Chinezen doen de beschuldiging af als het moedwillig in de lucht houden van een samenzweringstheorie. Ook de hoogste baas van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), Tedros Adhanom Ghebreyesu, ziet naast de pandemie een „infodemie” opduiken: het rondwaren van nepnieuws over de oorsprong van het virus.

Toch blijven berichten over een viruslab-incident opduiken. De Amerikaanse krant The Washington Post kwam er op 1 april mee en ook onderzoekers van de alom gerespecteerde Amerikaanse denktank The Bulletin of the Atomic Scientists houden het labscenario als mogelijkheid open.

Op 24 januari beschrijft een groep Chinese wetenschappers voor het eerst de coronabesmettingen in Wuhan. Ze concluderen dat dertien van de veertien patiënten geen contact hadden met de vismarkt. Tegenover het blad Science laten ze weten „dat die markt zeker niet de enige bron kan zijn.”

Nieuwszender Al Jazeera bericht medio februari dat Chinese microbiologen in een onderzoeksverslag melding maken van incidenten met vleermuizen in één van de twee viruslaboratoria in Wuhan, het Wuhan Center for Disease Control (CDC), dat nog geen 300 meter af ligt van de vismarkt. Zo zou een medewerker tijdens een onderzoek met urine van een levende vleermuis zijn besproeid. De rapporteurs stellen dat de oorsprong van het coronavirus mogelijk uit het lab in Wuhan komt.

Risico

In 2018 bezoeken Amerikaanse diplomaten diverse keren het andere virologische lab in Wuhan, het Instituut voor Virologie. Ze constateren dat er een serieus tekort is aan goed getrainde onderzoekers om veilig te kunnen werken. Nadrukkelijk wordt gesproken van een risico op een pandemie. Bijna tegelijkertijd publiceert een van de hoofdonderzoekers in Wuhan, Yuan Zhiming, een artikel waarin hij in het algemeen de tekortkomingen in Chinese viruslaboratoria aan de kaak stelt.

Misschien wel het meest verontrustend is de geheimzinnigheid waarmee de Chinese autoriteiten spreken over de oorsprong van het virus. Onderzoeksjournalisten die over het virus publiceerden werden de mond gesnoerd en na de uitbraak moesten alle hierboven genoemde studies en verslagen ‘op zwart’. Vorige maand werd bekend dat alle publicaties over de oorsprong van het virus vooraf door diverse staats- en partijcommissies gescreend dienen te worden. Wie zich daaraan onttrekt, kan rekenen op zware bestraffing. Al op 14 februari kondigde president Xi Jinping aan dat de veiligheidsmaatregelen binnen de viruslaboratoria aangescherpt moesten worden.

Vleermuisvrouw

Iemand die ervan overtuigd is dat het coronavirus niet van de vismarkt, maar uit het laboratorium komt, is de Amerikaanse prolife-activist en Chinakenner Steven Mosher. Op de website van LifeSite News stelt hij het werk van dr. Shi Zhengli aan de kaak. Als onderzoeker aan het Instituut voor Virologie in Wuhan zou Shi een sleutelrol hebben gespeeld bij het ‘maken’ van het type coronavirus dat nu rondwaart, Covid-19. De „vleermuisvrouw” wordt door Mosher nog net niet neergezet als boosaardige gifmengster.

Al vele jaren is Shi bezig met het combineren van genetisch materiaal uit vleermuisvirussen, waaruit dan nieuwe hoogst besmettelijke en gevaarlijke virussen voortkomen – een proces dat in de wetenschap bekend staat als ”Gain-of-Function-Research” (GOFR). Veel werk publiceerde ze, veel ook niet, beweert Mosher en dat betrof ook de kweek van Covid-19, dat in 2013 al bestond onder de naam RaTG-13. Pas nadat dit nieuwe virus in de herfst van 2019 per ongeluk vrijkwam, liet Shi het registreren, zij het met onjuiste codes om de oorsprong ervan onbekend te houden.

Viruslab is voor civiel én militair gebruik

Een van de twee viruslaboratoria in Wuhan, het Instituut voor Virologie, werd in 2018 operationeel als lab van het type BSL-4 (Biosafety Level Four). Daar wordt gewerkt met de meest gevaarlijke ziekteverwekkers (pathogenen). De bouw maakte deel uit van een Chinees programma om tot 2025 zo’n vijf tot zeven van zulke BSL-4 laboratoria verspreid over het land neer te zetten. Om veiligheidsredenen staat het hoog boven de rivierbedding van de Yangtse, die door Wuhan stroomt, en kan het een aardbeving van 7 op de schaal van Richter doorstaan. Bij de bouw, inrichting en de opleiding van personeel is nauw samengewerkt met het Jean Merieux BSL-4 laboratorium in de Franse stad Lyon.

De Amerikaanse microbioloog Richard Ebright had in 2017 twijfels over het nut van zoveel viruslabs in China. Het zou meer een kwestie zijn van prestige dan van medisch nut. Wat ook meespeelt: biologische oorlogsvoering. Viruslabs hebben altijd een dubbelfunctie: civiel én militair gebruik. Dat in februari een topexpert in biologische oorlogsvoering generaal Chen Wi hoofd werd van het BSL-4 lab in Wuhan wijst ook in de richting.