Stel, je bent een meisje van 16 en je bent aan het overwegen wat je wilt gaan doen met je leven. Je kunt bijvoorbeeld in de zorg gaan werken. Dan zul je het gevoel hebben dat je zinvol werk doet, dat je gezellig met collega’s kunt samenwerken en dat je iets voor anderen betekent. Maar je moet ook hard werken voor een bescheiden salaris, vieze dingen van andere mensen opruimen, pijn en verdriet zien, akelige wonden verzorgen, moeilijke dingen meemaken. In zo’n beroep maak je bij uitstek deel uit van het echte leven, en dat is nu eenmaal niet altijd even fijn of mooi.

Het is dus verleidelijk om een andere weg in te slaan, zeker als je ziet dat andere meisjes –heel gewone meisjes zoals jijzelf– daar ontzettend veel succes mee hebben. Het lijkt zo makkelijk, en je kunt er (als je geluk hebt) zo verschrikkelijk veel mee verdienen: foto’s van jezelf plaatsen op Instagram, filmpjes van jezelf plaatsen op YouTube. Zorgen dat je superslank bent, dat je steeds andere kleren draagt, en dat je laat zien dat je op hippe plekken bent.

Als er maar genoeg mensen op sociale media naar jou willen kijken, jou willen volgen en je foto’s en filmpjes willen liken, komen de grote bedrijven vanzelf. Kledingmerken die je willen betalen als je op jouw foto’s hun kleren draagt. Restaurants die je gratis maaltijden aanbieden, als je in je filmpjes maar laat zien dat je op hun terras gezeten hebt. Bedrijven die jouw vliegticket naar Zuid-Afrika betalen om daar, in de zon, met hun dure tassen of schoenen heen en weer te paraderen.

Influencers zijn de pop- en filmsterren van deze generatie. Maar er is één verschil: zo’n influencer, dat kan zomaar je buurmeisje zijn, of je nichtje. Zo’n meisje uit een rijtjeshuis in Zoetermeer of Ermelo dat graag nieuwe kleren past, dat foto’s maakt voor de spiegel, dat zichzelf filmt en dat dan op internet zet – in de hoop dat er héél veel mensen haar aardig gaan vinden. Elke dag meer dan de vorige dag.

Er zijn natuurlijk ook jongens die vloggen en daar enorm succes mee hebben. Denk aan Enzo Knol, met wie prinses Alexia afgelopen Koningsdag belde. Hij plaatste jarenlang filmpjes waarin hij Fortnite of Minecraft speelde, maar ook filmpjes over zijn dagelijks leven – inmiddels vooral dat laatste. Bij vloggende jongens draait het trouwens meestal niet om kleding en uiterlijk, jongensfilmpjes gaan vaak over gekke dingen uitproberen of gamen.

Verder heb je de vloggende moeders (”mommy influencers”) die het over huishouden, reizen, koken, woninginrichting en kinderen hebben. En de gezinsvloggers bij wie alle leden van het gezin in beeld komen en bij wie het vaak gaat over avontuurlijke uitjes en challenges (bijvoorbeeld samen in de achtbaan, of 24 uur in een tent zitten, of alle kleuren van de regenboog eten).

Maar de meisjes zijn ver in de meerderheid. Dat is waarschijnlijk de reden waarom journalist en filosoof Doortje Smithuijsen haar recent verschenen boek ”Gouden bergen. Portret van de digitale generatie” beperkte tot alleen jonge vrouwen. „Op platforms voor adverteerders”, schrijft ze, „wordt doorgaans benadrukt dat je met Instagram vooral vrouwen bereikt: zo’n 75 procent van de gesponsorde posts zou afkomstig zijn van vrouwelijke influencers.”

Meer of minder volgers

Het boek van Smithuijsen is verhelderend en inzichtgevend: de auteur probeert erachter te komen wat deze jonge vrouwen beweegt, hoe hun leven eruitziet, waar ze mee worstelen en hoe ze zichzelf zien. Ze schrijft meeslepend, en ze komt haar hoofdpersonen dicht op de huid. Dat betekent overigens ook dat het woordje ”God” in de tekst nogal eens ijdel gebruikt wordt – dat is de stijl waarin sommige meisjes praten: ze lijken echt niet te beseffen welke betekenis zo’n woord heeft.

„Als Robin wakker wordt, denkt ze meteen aan Instagram”, schrijft Smithuijsen. „Ze opent haar telefoon, gaat na of ze meer volgers heeft dan gister, of juist minder. Het cijfer dat ze te zien krijgt bepaalt de rest van haar dag: bij meer volgers voelt ze zich goed, bij minder is ze onzeker en chagrijnig, voelt ze zich waardeloos. Ze houdt minutieus bij hoeveel kijkers haar vlog op YouTube heeft: als dat minder is dan bij de vorige, weet ze dat hij niet leuk genoeg is. Dat zij niet leuk genoeg is, dus.”

Influencers zoals Robin zijn vaak fanatiek bezig met sporten, ze zijn op dieet, ze moeten er altijd goed uitzien. Maar dat nemen ze voor lief vanwege de kick die het oplevert als veel mensen hen bewonderen. Het doel is om eerst gratis producten toegestuurd te krijgen, daarna met bedrijven samen te werken, op reis te gaan en in het algemeen een steeds luxere levensstijl te voeren. De meest succesvollen (zomaar een paar voorbeelden zijn Monica Geuze, Rianne Meijer, Ruba Zai en Joy uit de kaders op deze pagina) hebben uiteindelijk een eigen bedrijf dat miljoenen waard is. Ze moeten anderen vragen (of in dienst nemen) om foto’s te maken, vlogs te editen, contracten voor hen te sluiten, noem maar op.

Sommige jonge vrouwen voelen de verantwoordelijkheid om hun leeftijdgenoten iets van een moraal mee te geven. Ze proberen aan hun eigen en andermans zelfbeeld te werken. Ze propageren gezond eten en gezonde relaties. Ze laten zien hoe ze netjes binnenblijven in tijden van corona – de overheid heeft zelfs bewust zulke influencers ingezet om jongeren te bereiken. Maar er zijn ook influencers die daar helemaal niet mee bezig zijn. Zoals Monica Geuze het in een interview met Het Parool verwoordde: „Ik film gewoon mijn leven. Ik denk niet dat het mijn taak is om kinderen van 8 op te voeden. Daar zijn ouders toch voor?”

Maakbaar succes

De kracht van ”Gouden bergen” is dat de auteur de wereld van influencers probeert te beschrijven zonder te oordelen. Sterker: ze observeert die wereld niet alleen, ze sluit er zichzelf ook bij in. Ook zij, geboren in 1992, is een kind van de ”digitale generatie” die ze beschrijft, en ze kan dus als geen ander begrijpen wat andere vrouwen van haar leeftijd beweegt.

Ze beschrijft zichzelf en haar generatiegenoten als de kinderen voor wie de wereld openlag. Ze leerden dat succes maakbaar was en dat ze alles uit het leven moesten halen. Terwijl ze zelf voortdurend moesten presteren en de beste cijfers, scores en resultaten halen, op wat voor gebied ook. Ze werden trouwens ook de hele tijd gefilmd en gefotografeerd door hun ouders, die hun constant vertelden hoe speciaal ze waren. Geen wonder dat je dan jongeren krijgt die ook in hun volwassen leven veel bewondering en bevestiging nodig blijven hebben, en die hun uiterste best doen om te laten zien hoe goed en mooi en succesvol ze zijn – wat af te meten is aan het aantal likes en volgers.

Het is makkelijk om daar een beetje denigrerend over te doen. Hoe zielig ben je als je vooral online bestaat, en als je leven alleen gaat over zoveel mogelijk bewondering oogsten, veel geld verdienen en zo mooi mogelijk zijn? Als je de hele dag met jezelf bezig moet zijn, en als je zo ontzettend materialistisch bent, zo gericht op luxe, vermaak en consumptie?

Lees ook

Influencer is de beste verkoper

Vooral als je man bent, of als je ouder dan dertig bent, of allebei, is het wellicht moeilijk te begrijpen en makkelijk te veroordelen. Maar misschien helpt het om te bedenken dat veel mannen het ook doen, zichzelf etaleren, alleen gaat het dan niet zozeer over uiterlijk, kleding of kinderen, maar over andere dingen. Over werk, sportprestaties, auto’s, dure apparatuur, erebaantjes, leiderschap, noem maar op. Je hoeft er hun websites maar op na te slaan om te zien waar de verleidingen voor hen liggen. Maar daar gaat dit artikel niet over.

Als je dieper probeert te kijken dan het glanzende oppervlak, zie je dat er onder dat fraaie uiterlijk veel onzekerheid en verlangen schuil kunnen gaan. Kijken en vergelijken, dat is wat meisjes en vrouwen van nature doen, en dat heeft óók te maken met hoe mannen naar vrouwen kijken en hen waarderen. Wij allemaal, mannen en vrouwen allebei, zijn daardoor beïnvloed.

Ten diepste zijn hippe, wereldwijze influencers daarom weinig anders dan refomeisjes die eerst zwijmelen bij plaatjes van prinsessen of modellen en dan uitgroeien tot vrouwen die vol trots hun bruidsfoto’s of foto’s van kinderen en kleinkinderen laten zien, die fraaie plaatjes van zichzelf appen vanaf verre vakantiebestemmingen of kleren kopen in de duurste winkels. Voor beide groepen is het even moeilijk om –volgens de Bijbelse richtlijnen– God lief te hebben boven alles en je naaste als jezelf, of om je kruis op te nemen en jezelf te verloochenen. Dat staat nu eenmaal haaks op onze wereld en onze idealen.

De gedachte die je overhoudt, na het lezen van Smithuijsens boek en het bekijken van allerlei foto’s en filmpjes is: Wat zouden al deze jonge vrouwen doen als hun wereld instort? Als ze, bijvoorbeeld door de coronacrisis, ineens geen inkomsten uit reclame meer hebben? Als er geen leuke reisjes meer in het verschiet liggen en geen gratis producten meer bezorgd worden? Als ze depressief worden doordat hun onlinebestaan niet genoeg vervulling meer geeft? Als ze ouder worden, sowieso? Dat geldt trouwens niet alleen voor de influencers zelf, maar ook voor al die meisjes en vrouwen die naar hen kijken. Voor ons allemaal.

Je mag hopen dat we dan weten dat we als mens waarde hebben, of we nu mooie kleren dragen of niet. En vooral: dat we leren om niet te veel over onszelf na te denken, maar onze aandacht te richten op de wereld en de mensen die búíten ons bestaan. Omdat je pas echt tot bloei kunt komen als je leert afzien van jezelf, als je leert om je dagelijkse werk terwille van anderen te doen, als je leert om iets moois te maken, iets goeds te doen zonder na te denken over hoe goed je zelf bent. Zoals C. S. Lewis schreef: het gaat erom dat we de mooiste kathedraal van de wereld bouwen, dat we wéten dat het de mooiste is, maar dat we net zo blij zouden zijn als een ander hem had gebouwd.

Mede n.a.v. ”Gouden bergen. Portret van de digitale generatie”, Doortje Smithuijsen; uitg. De Bezige Bij; 222 blz.; € 24,99.

@monicageuze

Monica Geuze (Hendrik-Ido-Ambacht, 1995) begon in 2014 met vloggen. Ze had een vmbo-diploma, werkte in een winkel, had ervaring als diskjockey. Jarenlang postte ze elke dag een video, inmiddels elke week. Ze deelt vooral wat ze doet, wat ze eet en wat ze draagt. Soms gaat ze winkelen, soms uit eten, soms op reis, vaak toont ze nieuwe kleren of gaat ze naar de McDonald’s. Ze heeft een dochter en is inmiddels samen met de derde vriend. Drie jaar geleden schreef ze haar verhaal in het boek ”My way”, en inmiddels is ze de hoofdpersoon in haar eigen Videolandserie: ”Like Monica”.

Volgers Instagram: 1,2 miljoen

Volgers YouTube: 534.000

@rianne.meijer

Rianne Meijer (Ermelo, 1993) werkte aanvankelijk op kantoor en deed daarnaast modellenwerk. Haar carrière begon toen ze op Instagram elke dag twee foto’s van zichzelf ging plaatsen. Eerst veel bikinifoto’s, later opmerkelijker foto’s in aparte kleren. Daarmee nam haar bereik toe. Ze deelt plaatjes van reizen, kijkjes in haar privéleven met vriend of hond, soms zelfs ‘mislukte’ foto’s (met onderkin of te wit gezicht). Inmiddels werkt ze samen met diverse kledingmerken en is ze bezig met het opzetten van een eigen kledinglijn. Op YouTube plaatst ze een wekelijkse vlog over haar leven.

Volgers Instagram: 518.000

Volgers YouTube: 39.000

@hijabhills

Ruba Zai (Rotterdam,1993) is hét rolmodel voor modieuze moslimvrouwen. Ze studeerde communicatie, woont in Rotterdam, is getrouwd en heeft twee dochters. Altijd draagt ze een hoofddoek (hijab) en ze heeft een voorkeur voor ”modest fashion” (bedekte mode). Ze plaatst foto’s van gezin en werk en vlogt in het Engels over kleding, make-up, recepten en haar dagelijks leven. Reden voor modehuis Dolce & Gabbana om haar het gezicht te maken van hun ”ramadanmodelijn”, gericht op rijke vrouwen uit het Midden-Oosten. Sindsdien is Ruba een internationale ster.

Volgers Instagram: 1,1 miljoen

Volgers YouTube: 414.000

@beautynezz

Joy (Apeldoorn, 2002) begon al op haar elfde met vloggen en was de internetsensatie van het daaropvolgende jaar: ze won meteen verschillende prijzen. Haar filmpjes gaan over haar leven, over school en vakanties, maar vooral over lifestyle, make-up en mode. Ze woont met haar familie afwisselend in Apeldoorn en Orlando (Florida). Omdat haar ouders toen ze begon te vloggen niet wilden dat haar achternaam bekend zou worden, gaat ze op internet enkel als ”Joy” door het leven. Vorig jaar haalde ze haar havodiploma en nu volgt ze een opleiding mode en mediastyling.

Volgers Instagram: 540.000

Volgers YouTube: 601.000