Volgende week vieren we 75 jaar bevrijding. De gebondenheid aan de coronamaatregelen maakt gezamenlijk vieren onmogelijk. Dat is confronterend. Vrijheid is breder dan het ontbreken van oorlog. Het woordenboek noemt onder andere: kunnen gaan en staan waar men wil, niet afhankelijk zijn van iets of iemand, niet beperkt zijn door strenge regels. Vrijheid is nooit onbeperkt. Beperkingen hebben te maken met de grenzen van ons mens-zijn, de verhouding tot anderen en de condities van de leefomgeving.

De mensheid wil altijd haar vleugels zoveel mogelijk uitslaan. Het verhaal van Icarus, een figuur uit de Griekse mythologie, is veelzeggend. Icarus maakte vleugels om te kunnen vliegen. In zijn overmoed vloog hij steeds hoger. Tot hij te dicht bij de zon kwam, de was waarmee zijn vleugels bevestigd waren smolt en hij in de zee stortte. Mensen zijn als Icarus. We zijn geneigd steeds boven onszelf uit te stijgen. Als het normale niet goed genoeg is, wordt abnormaliteit de norm, betoogt psychiater Dirk de Wachter in ”Borderline Times”. Daarmee wordt iedereen patiënt en ongelukkig. We hebben en mogen alles, maar we zijn nog nooit zo eenzaam geweest.

Vrijheid wordt ook beperkt omdat we samenleven. De coronacrisis toont dat pijnlijk aan door ons gevangen te zetten in een cirkel van anderhalve meter.

Grondrechten zijn strijdig met elkaar. Het is mijn persoonlijke vrijheid om godsdienstige overtuigingen te hebben. Maar als die leiden tot gedrag dat ten koste gaat van anderen, wordt een grens overschreden. Daarom zijn altijd rechters nodig om grondrechten te wegen. Elke wet beperkt onze individuele vrijheid. De laatste tijd komen er steeds meer bepalingen bij omdat onze samenleving de neiging heeft om collectief te bepalen wat goed of fout is. De norm van de massa gaat gelden voor elk individu. Maar als de democratie respect voor minderheden verliest, verwordt ze tot dictatuur van de meerderheid.

Ook het leefmilieu beperkt onze vrijheid. Het klimaat bepaalt hoe wij ons leven inrichten, wat we eten, hoe het met onze gezondheid gesteld is. Gebrek aan grondstoffen en energie beperken de industriële bedrijvigheid. De begrenzingen die de aarde stelt, zijn sinds de Industriële Revolutie gigantisch opgerekt. De welvaart is echter wel betaald met een hypotheek op onze leefomgeving. Ook hier geldt dat we door overmoed steeds hoger gaan vliegen. Uitputting, verontreiniging en klimaatverandering confronteren ons met de beperkingen die de leefomgeving blijft stellen. Veel wetenschappers leggen verband tussen een verkeerde manier van omgaan met de aarde en de uitbraak van corona. Onszelf beperkingen opleggen, zou in dit verband weleens meer vrijheid kunnen opleveren dan het onmatig consumeren van de schepping.

Het belangrijkste aspect van vrijheidsbeperking is nog niet genoemd: de verhouding tot God. De oerzonde blijft actueel: wij dulden geen gezag! Jezelf vrijmaken van God leidt echter tot gebondenheid. Want alle vrijheidsberoving is regelrecht gevolg van de zonde. Echte vrijheid is er slechts als de Zoon van God je vrijgemaakt heeft. Alleen die vrijheid vormt een goede basis voor een gezond mensbeeld en voor evenwichtige verhoudingen met mens en milieu.