Prachtig informatief jeugdboek over de Tweede Wereldoorlog
„Hitler verloor de oorlog en staat nu in dit boek als grote misdadiger. Wat denk jij, hoe zou dit boek eruit hebben gezien als Hitler de Tweede Wereldoorlog had gewonnen?” Goed gedoseerde informatie en prikkelende denkvragen als deze maken ”Toen het oorlog was. 1939-1945” tot een waardevol boek voor de jeugd.
Het is een veelgebruikte titel, zeker voor informatieve kinderboeken: ”Alles wat je wilt weten over…”, gevolgd door het onderwerp. En ook al heeft dit bijzondere non-fictieboek over de Tweede Wereldoorlog voor kinderen vanaf 10 jaar gelukkig een originelere titel meegekregen – het zou die naam met trots mogen dragen. Wat een informatie biedt het rijk geïllustreerde en op groot formaat uitgegeven ”Toen het oorlog was. 1939-1945”!
In tien hoofdstukken laten de auteurs, die onder de naam ”Patsboem! educatief” een bureau voor innovatief lesmateriaal runnen, van alles aan bod komen. De thema’s die ze uitkiezen, van ”vechten” tot ”dieren” en van ”overleven” (over het dagelijkse leven) tot ”techniek” (met informatie over bommenwerpers en geheime codes) laten zien dat ze snappen wat de doelgroep interessant vindt. Zo lees je over huisdieren die ingeleverd moesten worden en over kastjes en trapleuningen die bij gebrek aan beter als brandstof werden gebruikt.
Daarnaast zijn er steeds kleine kaders die de aandacht trekken, waarin bijvoorbeeld een ooggetuige aan het woord komt of waarin een –soms grappig– weetje wordt gedeeld onder het kopje ”Wat anderen niet weten en jij nu wel”. Ook de denkvraag waarmee elk hoofdstuk eindigt is waardevol. Was niets doen in de oorlog –dus niet kiezen voor de nazi’s óf voor het verzet– bijvoorbeeld een goede keus?
Het boek wil duidelijk ook de horizon van kinderen verbreden. In het hoofdstuk over de hoofdrolspelers in de oorlog komen dus niet alleen Hitler („Waarschijnlijk herken je hem wel op foto’s, met zijn snorretje”) en Seyss-Inquart aan bod, maar ook NSB-voorman Rost van Tonningen en de Canadese commandant Guy Simonds.
Béétje moeite
Met zijn opzet doet het boek denken aan een topper als ”De zweetvoetenman” van Annet Huizing (2017), een non-fictieboek over het recht, dat diverse prijzen won. Goed gedoseerde informatie in niet al te lange stukken tekst, overzichtelijk gerangschikt per thema. Bovendien worden ingewikkelde zaken niet gemeden, maar zo beschreven dat elk kind dat een béétje moeite wil doen ze kan begrijpen.
De teksten in dit informatieve oorlogsboek zijn wat minder creatief van toon dan in ”De zweetvoetenman”, maar over het algemeen prettig te lezen. Over de nazi-ideeën over rassen lees je bijvoorbeeld dit: „En natuurlijk niet toevallig was het ras waar de aanhangers van Hitler bij hoorden, het beste ras op aarde: het arische ras. Mensen met blond haar en blauwe ogen noemden de nazi’s ariërs. Ze waren volgens hen altijd sterk, gezond en intelligent.” Die heldere no-nonsense toon houden de auteurs consequent vast, al zijn er passages waar de informatiedichtheid erg groot is.
Bijzonder is het hoofdstuk over symbolen. „Oorlog wordt niet alleen gevoerd met geweren en tanks. De leider moet ook de gedachten en gevoelens van mensen ‘veroveren’. Het is belangrijk dat je volk achter je staat als je andere landen gaat aanvallen”, aldus de introductie op het hoofdstuk. De nazi’s deden dat ook door op een slimme manier symbolen in te zetten, laten de auteurs zien. Zoals natuurlijk het hakenkruis, ooit een teken voor geluk. Maar ook de ”Keep calm and carry on”-poster die de Engelse regering in 1939 liet drukken om de bevolking rustig te houden in de oorlogsdreiging („Blijf rustig en hou vol”) komt aan bod. De posters werden nooit opgehangen, en pas sinds 2000 zijn ze zo beroemd dat er wereldwijd allerlei variaties opduiken. Hoe dat komt? Daar hoort een mooi verhaal bij – typisch zo’n anekdote die zorgt voor een luchtige touch.
Want een heftig onderwerp blijft het natuurlijk, die oorlog, met de kampen, de massamoord, de talloze slachtoffers. Over de grootste gruwelen –die met name aan bod komen in het hoofdstuk ”Moord”– geeft het boek slechts summier informatie, want „sommige dingen zijn eigenlijk té erg. Daar kun je beter over lezen als je wat ouder bent”, aldus de verantwoording aan het eind van het boek. Het boek eindigt heel hoopvol met het hoofdstuk ”Nooit meer”, maar stelt de lezer niet makkelijk gerust. De laatste vraag waar die over mag nadenken is „Kan er een Derde Wereldoorlog komen?”
Boekgegevens
Toen het oorlog was. 1939-1945, Annemiek de Groot (e.a.) en Irene Goede (ill.); uitg. Gottmer; 179 blz.; € 24,99
