Sinds 2015 is de Poolse regering bezig haar land om te vormen tot een niet-liberale democratie, met steun van de officieel onafhankelijke president, Andrzej Duda. Deze heeft de bijnaam ”pen van Kaczynski’s”. Het is namelijk zijn gewoonte om alle voorstellen van Jaroslaw Kaczynski’s regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) te tekenen.

Wanneer een uit de oppositie afkomstige president zou worden verkozen, zou deze als spelbreker zijn of haar veto zou kunnen uitspreken over de PiS-wetgeving. Daarom is de regering zo vastbesloten om de stemming volgens schema te houden, ondanks het stijgende aantal coronavirusinfecties en -doden in Polen. Dat dreigt het slecht uitgeruste gezondheidszorgsysteem van het land te overweldigen. Het doel van de regering is om de verwachte overwinning van de huidige president Duda te bezegelen voordat het te laat is. Als de stemming wordt uitgesteld, zal een door het coronavirus veroorzaakte economische crisis namelijk waarschijnlijk wrok opleveren en zijn kansen aanzienlijk verkleinen.

Een stemming in mei zet echter mensenlevens op het spel. Ongeveer 50 procent van de 30 miljoen kiezers in Polen heeft bij de presidentsverkiezingen in 2015 gestemd. Ook als de epidemie de komende vijf weken zal afzwakken, zullen de gezondheidsrisico’s van zo’n massaal gebeuren groot zijn. In een recente toespraak in het parlement zei premier Mateusz Morawiecki echter dat de piek van de infecties in Polen in mei of juni zal komen.

Op 30 maart heeft het parlement de kieswet herzien om het stemmen per post mogelijk te maken voor mensen van 60 jaar en ouder en mensen in quarantaine. Op grond van een nieuwe wet, die binnenkort kan worden aangenomen, zullen de autoriteiten de verkiezingen gehéél via de post kunnen laten verlopen. Maar ook dan zal er een ernstig gezondheidsrisico zijn: de kiescommissies moeten de stemmen tellen en 25.000 postbodes moeten de stembiljetten afleveren en ophalen. Dit brengt miljoenen nieuwe contacten tussen mensen teweeg, terwijl er nog volop virusdreiging is.

Noodtoestand

Verkiezingen in mei leiden ook tot grote bezorgdheid over de democratische normen. De verkiezingscampagnes kunnen niet op een normale manier plaatsvinden en openbare bijeenkomsten zijn verboden. Die situatie is in het voordeel van de zittende president, die zich als een energieke crisismanager presenteert. Bovendien verbiedt de Grondwet veranderingen in de kieswet in de zes maanden voorafgaand aan verkiezingen. De Polen hebben verder weinig ervaring met stemmen per post, omdat tot nu toe alleen mensen met een beperking deze methode mochten gebruiken. De wet inzake het universeel stemmen per post zal op zijn vroegst op 7 mei in werking treden. Het is administratief gezien onmogelijk om binnen drie dagen verkiezingen te organiseren zonder grote kans op fraude.

Uit respect voor de democratie en voor mensenlevens zou de regering kunnen verklaren dat er sprake is van een natuurramp, waardoor er geen verkiezingen kunnen plaatsvinden. Deze situatie kan een maand van kracht zijn, maar met instemming van het parlement worden verlengd. Pas als de pandemie afneemt, kunnen er dan verkiezingen plaatsvinden.

De noodtoestand is feitelijk al van kracht, door de sluiting van scholen en restaurants, de vele faillissementen en de afgedwongen sociale distantie. Alle oppositiepartijen en presidentskandidaten hebben de regering opgeroepen om deze situatie te formaliseren. Maar Kaczynski blijft vastbesloten om zijn macht veilig te stellen.

In landen met stabiele democratische instellingen en een onafhankelijke rechterlijke macht zou een bedreiging van de democratische orde waarschijnlijk worden ingeperkt. In Polen daarentegen, waar de regering de belangrijkste pijlers van de democratische orde heeft verwijderd, is dat maar zeer de vraag.

Geen toezicht

Europa mag daarom niet zwijgen en internationale organisaties moeten hun verantwoordelijkheid opnemen. De Wereldgezondheidsorganisatie zou moeten waarschuwen dat verkiezingen midden in een pandemie een risico voor de volksgezondheid vormen. De Raad van Europa zou een duidelijk signaal moeten afgeven dat verkiezingen onder de huidige omstandigheden beslist niet voldoen aan de geldende democratische normen.

Hier komt nog bij dat noch de vertegenwoordigers van de Raad van Europa, noch de waarnemers van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa momenteel naar Polen kunnen reizen om toezicht te houden op de verkiezingen.

De voorzitter van de Europese Raad moet de situatie in Polen daarom dringend op de agenda van de volgende (video)conferentie van zijn leiders zetten.

De Europese overheden moeten ten slotte de regering in Warschau gezamenlijk oproepen om de verkiezingen uit te stellen. De strijd tegen de coronapandemie is een gemeenschappelijke Europese verantwoordelijkheid. De Poolse regering riskeert niet alleen het leven van haar burgers, maar ondermijnt ook de inspanningen van de EU om het coronavirus te beteugelen.

Als Duda op 10 mei wordt herkozen, wordt hij een ”corona-president” en mag niemand hem de hand schudden.

De auteur staat aan het hoofd van het kantoor van de European Council on Foreign Relations in Warschau.