Bestaat er nog enthousiasme voor Europa, brandt de fakkel nog wel? vroeg de minister-president zich vorige week vertwijfeld af tijdens een conferentie die in de Haagse Ridderzaal werd gehouden ter opening van het debat dat hij op gang wil brengen. Het lijkt er immers op dat het vertrouwen van de bevolking in het verenigd Europa ernstig taant, dat de scepsis toeneemt en dat de betrokkenheid zeer te wensen overlaat. De geringe opkomst bij de verkiezingen van afgelopen juni voor het Europees Parlement, zelfs in de op 1 mei toegetreden lidstaten, zegt wat dat betreft voldoende.

En als de doorsnee man of vrouw al iets heeft met de EU, draait het meestal om de puur materiële elementen ervan, om zakendoen en geld. Het ideaal van verzoening en van vrede op een in de loop van de historie door oorlogen geteisterd continent, dat de oprichters sterk motiveerde, leeft bij de huidige generatie nauwelijks meer. De integratie heeft zich door de jaren heen gemanifesteerd als vooral een economisch project: de interne markt, de monetaire unie, de eenheidsmunt. Die onderwerpen beheersten veelal de agenda.

Balkenende maakt zich als tijdelijk voorzitter van de club van 25 sterk voor een bezinning op de immateriële aspecten van de Europese entiteit. Om eens enkele vragen in dat verband te noemen: Wat zijn de drijfveren en waardoor laten we ons leiden bij de pogingen en het beleid tot eenwording? Vanuit welke basisprincipes kunnen we als mensen uit verschillende naties nauw met elkaar optrekken? Na de discussie die de premier in het binnenland startte over normen en waarden, organiseert hij nu een variant op EU-niveau.

In de ontwerpgrondwet, waarover de regeringsaanvoerders eerder dit jaar overeenstemming bereikten, treffen we overigens ook al een artikel over waarden aan. Het bevat een opsomming van begrippen zoals mensenrechten, gelijkheid, vrijheid, democratie, rechtsstaat, pluralisme, solidariteit, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid en non-discriminatie. Het debat begint dus niet helemaal blanco.

Jammer dat tot dusver de burger er niet bij ingeschakeld wordt. Dat zal diens interesse voor het thema niet bevorderen. De hoge mate van abstractie werkt trouwens eveneens negatief in dat opzicht. De gedachtevorming speelt zich tussen politici en intellectuelen af. Aan hen de taak de principes meer concreet in te vullen, zodat ze de mensen direct raken en zodat die er iets mee kunnen doen in het dagelijks leven.

Volgens de voormalige Franse president Giscard d’Estaing, die als voorzitter van de zogeheten conventie een belangrijke bijdrage leverde aan het opstellen van de beoogde constitutie, zijn de waarden beetje bij beetje in de voorbije eeuwen door de Europese cultuur ontwikkeld. We hoeven ze dus niet uit te vinden.

Betreurenswaardig daarbij is dat het niet lukt eensgezindheid te realiseren over het expliciet vermelden in de grondwet van de Joods-christelijke traditie als een van de bronnen. En dan zwijgen we nog maar van een verwijzing naar Gods Woord als dé bron van waaruit we mogen en moeten putten om onze waarden te formuleren.

A. A. C. de Rooij