Terwijl Covid-19 wereldwijd slachtoffers maakt, is de race volop aan de gang om de juiste geneesmiddelen tegen het virus te produceren, zoals vaccins, testkits en medicijnen.

In normale omstandigheden zouden farmabedrijven daarbij niet samenwerken. Voor de ontwikkeling van de nieuwe geneesmiddelen zijn enorme investeringen nodig en bedrijven vragen daarom patenten aan om die investeringen te beschermen. Zolang het patent loopt, kunnen ze hoge prijzen vragen voor een geneesmiddel.

Maar in deze tijd van wereldwijde crisis groeit de druk op bedrijven om afstand te doen van hun eigendomsrechten en zo de verspreiding te versnellen van geneesmiddelen en apparaten die nuttig zijn in de strijd tegen Covid-19. Sommige bedrijven hebben zelf het initiatief genomen, zoals het Amerikaanse AbbVie, dat vorige maand liet weten dat het zijn patent op Kaletra, een hiv-medicijn dat nu overal ter wereld wordt getest op effectiviteit bij de behandeling van Covid-19, niet langer zou afdwingen.

Andere bedrijven vechten nog steeds voor exclusiviteit. Het Amerikaanse bedrijf Gilead kwam onder vuur te liggen toen het de Amerikaanse regelgevers om een zogenaamde ”orphan status” vroeg voor remdesivir, een experimenteel geneesmiddel dat wordt gebruikt voor de behandeling van Covid-19. Na grote publieke verontwaardiging liet Gilead weten de aanvraag te zullen intrekken.

Gilead handelde binnen de grenzen van de wet. Maar is de beslissing om de intellectuele eigendomswet te gebruiken, en dus andere mensen de toegang tot je geneesmiddelen te ontzeggen, ook ethisch verantwoord?

Prijzen verlagen

Als farmaceutische bedrijven weigeren afstand te doen van hun wettelijke exclusiviteitsrechten, bestaan er mechanismen in de wetgeving om die rechten in evenwicht te brengen met het algemeen belang, zoals dwanglicenties. Die stellen bedrijven die niet in het bezit zijn van de intellectuele eigendomsrechten wettelijk in staat om in noodsituaties kopieën van het geneesmiddel te produceren en te verkopen.

In het verleden zijn dergelijke licenties effectief gebleken bij het verlagen van de geneesmiddelenprijzen. In 2012 kreeg de Indiase producent van generieke geneesmiddelen Natco bijvoorbeeld een dergelijke licentie voor Sorafenib, een middel tegen kanker. Dit gebeurde nadat het patentbureau van dat land had geoordeeld dat Bayer AG als de patenthouder van Sorafenib niet genoeg had gedaan om het medicijn beschikbaar te maken voor Indiase burgers. Als gevolg hiervan produceerde het lokale farmaceutische bedrijf Cipla een versie van Sorafenib die 75 procent goedkoper was.

Waarschijnlijk zullen we binnenkort een piek zien in het gebruik van verplichte licenties die gericht zijn op het aanpakken van experimentele behandelingen van Covid-19, vooral als farmaceutische bedrijven hun kennis niet vrijwillig delen. Israël heeft bijvoorbeeld pas een verplichte licentie opgelegd voor AbbVie’s Kaletra – dat was ook een reden voor Abbvie om zijn octrooirechten op dit geneesmiddel wereldwijd te laten vallen.

Ook de parlementen van Chili en Ecuador hebben resoluties aangenomen die de weg kunnen effenen voor de afgifte van dwanglicenties om de uitbraak van het coronavirus aan te pakken. Ondertussen is de Duitse regering begonnen met de planning van octrooirechten vanwege de pandemie. En Canada zet soortgelijke stappen.

Samenwerken

In het licht van de coronapandemie is het voor onderzoekers nog nooit zo noodzakelijk geweest om samen te werken bij het zoeken naar betere testen en behandelingen. Dit kan er vervolgens weer toe leiden dat bedrijven hun monopolie op nieuwe behandelingen en technologie moeten opgeven.

De crisis van vandaag doet ons opnieuw vragen stellen bij de morele fundamenten van intellectuele eigendomsrechten. De wetten zijn cruciaal om de ontwikkeling van levensbelangrijke geneesmiddelen aan te sporen, maar ze zijn verre van perfect. De bescherming van patenten moet op een ethische manier gebeuren, en dat betekent dat bedrijven soms hun juridische rechten moeten laten vallen, in het algemeen belang.

Bron: conservation.org Enrico Bonadio is hoogleraar Recht aan de Universiteit van Londen. Andrea Baldini is hoogleraar Esthetica aan de Universiteit van Nanjing (China).