De straten zijn iets smaller en de huizen lager, maar verder houdt de Gentenerf in Ermelo het midden tussen een normale woonwijk en een vakantiepark. Op een klein plein staat een muur met brievenbussen, iets verderop een plattegrond met de wat verwarrende huisnummerindeling. Op de achtergrond ruist het geluid van de A28 door de bomen. Het is eind februari en wat opvalt is dat bij veel huizen een auto voor de deur staat. Er zit mogelijk een enkele vakantiegast tussen, maar het merendeel is van vaste bewoners. Niet vreemd als je de bungalows bekijkt, maar wel opvallend als je weet dat het recreatiewoningen zijn.

Maja Hoogstraten is in 1999 op het park gekomen. „Toen mocht je hier nog 180 dagen per jaar wonen. De eerste jaren was dat geen probleem. Ik werkte in Amersfoort en was zelden hier, thuis.” Pas toen ze thuis ging werken, begonnen de problemen. Ambtenaren controleerden haar huisje. Ze toont formulieren uit begin 2003 waaruit de gemeente Ermelo destijds opmaakte of iemand in een vakantiehuisje woonde of niet. Er prijkt een lange lijst van mogelijke aanwijzingen op het document; ook bij Hoogstraten staan er enkele aangevinkt: bandensporen, rook uit de schoorsteen, de was hangt zichtbaar te drogen, er staat muziek of een televisie aan, er staat vaatwerk op het aanrecht. ‘Bewijsmateriaal’ dat voor het merendeel bevestigd moet worden door naar binnen te gluren.

„Krankzinnig”, reageert Madelon van Hartingsvelt, voorzitter van de BelangenVereniging Vrij Wonen. „Ik weet van parken elders waar zelfs post uit de brievenbus wordt gevist om bewijsmateriaal voor permanente bewoning te verzamelen.” De belangenvereniging lijkt, na jaren van keihard handhaven, weer wat wind mee te hebben. De partijen D66 en VVD willen via de Tweede Kamer het permanent bewonen van recreatiewoningen, daar waar mogelijk, legaliseren.

Zo’n 55.000 vakantiehuizen zouden voortdurend bewoond zijn. Niemand weet hoeveel precies, omdat geen instantie de cijfers heeft bijgehouden. Het idee van de partijen is opvallend omdat jaren terug de rijksoverheid het probleem juist bij gemeenten had neergelegd.

Woody-wonder

In de jaren ’90 werd het probleem voor het eerst ontdekt, schrijft architectuur- en stedenbouwhistorica Mieke Dings in haar lijvige boek ”Tussen tent en villa. Het vakantiepark in Nederland 1920-nu”. In de jaren 1920 werd het kamperen in ons land ontdekt en werden de eerste parken met kleine huisjes gebouwd. Vanaf begin jaren ’50 nam de vraag naar een recreatieverblijf in traditionele vakantiegebieden als de Veluwe en de kust fors toe. In februari 1956 bleken alle huisjes voor die zomer al volgeboekt. Daarna ontstonden grote vakantieparken, maar exploitanten begonnen ook grond aan particulieren te verkopen. Timmerfabrieken ontwikkelden prefab bungalows en houten chalets met modelnamen als ”Woody-wonder” en ”Prefabo”, die inclusief bouwhandleidingen werden verkocht.

De tweede huisjes werden steeds meer alternatieve woningen en de rijksoverheid stimuleerde dat. Tot begin jaren 1990 dus.

Met name op de Veluwe werden de vakantieverblijven met duizenden tegelijk uit de grond gestampt. Het zijn er 28.930, blijkt uit cijfers van het CBS uit 2018. Daarvan staan er maar liefst 3700 in Ermelo.

Nederland is het land met de strengste regels op het gebied van permanente bewoning van vakantiehuizen, schrijft architectuurhistorica Dings. Wat Van Hartingsvelt betreft, gaat dat veranderen. Daar waar mogelijk moet permanent bewonen van recreatiehuizen gelegaliseerd worden, zegt ze. Als tegenargument wordt dikwijls genoemd dat daarmee mensen die zich niet aan de regels houden, beloond worden. Zodra een vakantiehuis ook als permanent onderkomen geldt, stijgt immers de waarde. „Wat veel burgers en politici niet weten, is dat we onze eigen infrastructuur betalen. Ik woon al meer dan 44 jaar in mijn recreatiewoning en heb die jaren meer dan 44.000 euro aan parklasten bijgedragen.”

Eigenaren van recreatiewoningen hebben geregeld zelf geld bij elkaar gelegd om bestrating, riolering en verlichting aan te leggen. De gemeente Oldebroek legaliseerde in 2017 park Mulligen, maar de huiseigenaren moesten elk 25.000 euro storten in een gemeentelijk fonds ter compensatie van de waardestijging van hun pand. Zelf koos Van Hartingsvelt in de jaren 1970 voor een recreatiewoning in het oosten van het land, omdat een huis in het westen niet te betalen was. „De woningnood van na de oorlog is nooit opgelost.” Diezelfde woningnood maakt dat het handhaven van permanent bewoonde recreatiehuisjes tot schrijnende situaties leidt, zegt ze. Want waar moeten die mensen dan naartoe?

Ambtenaren en agenten

Veel gemeenten gaan verder dan alleen het noteren of iemand thuis is of niet. Dat ondervond Ingrid de Jong op 14 november 2014 aan den lijve. Ze heeft een chalet op recreatiepark Reewold in Putten. „Die morgen werd het park vanaf 5 uur in de ochtend afgesloten alsof er een moord gepleegd was. Boven de toegangsweg kwam een witte tent te staan en dertig tot vijftig ambtenaren en agenten gingen twee aan twee de huisjes langs. Ze stonden bij mij tegen half negen in de ochtend aan de deur. Ik had een nachtdienst gedraaid en was helemaal verbouwereerd. Er worden bij ons op het park ook huisjes verhuurd en die vakantiegasten stonden ook om 6 uur buiten. Ambtenaren wilden weten wat ik betaalde aan gas, water en licht. Gebruik je veel gas en water dan woon je er, is de conclusie. Het was verschrikkelijk ingrijpend. Ik heb drie mensen met hartklachten naar het ziekenhuis zien gaan. Die zagen de oorlog terugkeren.” Een aantal oudere mensen besloot daarna het park te verlaten. Het was ze alle stress niet langer waard, zegt De Jong.

De gemeente Putten werkt met onder meer de gemeenten Epe en Ermelo samen in het project Vitale Vakantieparken. Putten wil het bewonen van vakantieverblijven terugdringen, zodat recreatief gebruik terug kan komen, schrijft ze op haar site. In vrijwel alle gemeenten lopen handhavingsprocedures. Zo liggen er in Ermelo nog op diverse huizen dwangsommen en lopen er procedures bij bezwaarschriftencommissies en bij rechtbanken. „Het beleid is dat er niet in strijd met het bestemmingsplan mag worden gewoond op recreatieparken. Als de gemeente aanleiding ziet een bepaald recreatiepark te transformeren naar een andere functie, bijvoorbeeld een vorm van wonen, zullen eerst alle procedures moeten zijn doorlopen voordat bewoning legaal wordt”, stelt een woordvoerder van de gemeente Ermelo.

Andere bestemming

Ambtenaren zijn met twintig parken in gesprek over een mogelijke andere bestemming. Over het permanent bewonen van vakantiehuizen blijft de gemeente helder. „Het recreatieverblijf mag niet als woning worden gebruikt. Dit is nog steeds de lijn die het college van burgemeester en wethouders en de gemeenteraad volgen.”

Het is ook in de gemeente Epe de lijn van het college. De handhaving op vakantieparken kost zo’n 8 miljoen euro over een periode van vier jaar, zeggen VVD-raadsleden Ellis de Vries en Ruud Jager. Het schrikbeeld van de rücksichtslose aanpak van het college ligt ten noorden van Epe: park Beekhorst. Het terrein is op twee chalets na leeg en de parkeigenaren worstelen om de dwangsommen van de gemeente te betalen. Van de 1300 vakantiewoningen in deze gemeente staan er in de winter zo’n duizend leeg, zegt Jager. Dit komt mede door de strenge handhaving. „We zien het binnen nu en drie jaar gebeuren dat enkele vakantieparken verloederde probleemgebieden worden”, zegt De Vries. Hoeveel mensen in Epe permanent een vakantiehuis bewonen, is niet bekend. Dat wordt nu in opdracht van de gemeenteraad uitgezocht.

De raadslieden kennen schrijnende gevallen van mensen die een tijdelijk onderkomen nodig hadden, maar door de gemeente de deur zijn gewezen. Ze zien wel een oplossing: daar waar mogelijk moet permanente bewoning van vakantiewoningen gelegaliseerd worden. Jager: „Met deze handhaving maak je mensen alleen maar bang. Je lost niets op zo.”

Ondanks het geld en de moeite vindt de gemeente de inzet van groot belang, stelt het college in het Handhavingsuitvoeringsprogramma 2020, want het permanent bewonen van recreatiehuizen in Epe blijft illegaal.

Vogels en eekhoorns voeren

Ondanks de constante dreiging van controles en mogelijke dwangsommen genieten Van Hartingsvelt, De Jong en Hoogstraten nog altijd van het wonen in het groen. „Ik geniet hier van mijn pensioen en dat was precies de opzet”, zegt De Jong, die iets minder dan de helft van het jaar in haar vakantiechalet woont. „Ik stap ’s ochtends mijn huis uit en loop dan zo het bos in.” Van Hartingsvelt zet soms de radio vol aan, wetende dat niemand daar last van heeft. Hoogstraten had in de jaren rond 2003 een hartaanval door alle stress. Die tijd is voorbij, zegt ze. Ze kijkt tevreden door het raam haar tuin in. „Ik voer ’s ochtends de vogels en de eekhoorns voor ik zelf ga eten.”