De epidemie toont dat de economische globalisering is doorgeslagen. Wegens kostenbesparing ging veel productiecapaciteit naar lagelonenlanden. We werden sterk afhankelijk van import uit China. Dat wreekt zich onder meer in tekorten aan medisch materiaal ter bescherming tegen het virus.

Er ontstonden enorme stromen van goederen en mensen (ook toeristen) over de hele wereld. Zo kon een virus dat in China ontstond in enkele maanden een groot deel van de wereld in zijn greep krijgen.

De neoliberale economie is eenzijdig gericht op winstmaximalisatie van bedrijven ten behoeve van de kapitaalverstrekkers (aandeelhouders). Arbeid is vooral een kostenpost. Daarom productie in landen waar de arbeiders niet of nauwelijks worden beschermd tegen uitbuiting. Dit betreft ook veel kleine boeren in ontwikkelingslanden die onderbetaald worden, omdat wij gaan voor de laagste prijs, daarin gefaciliteerd door de supermarkten. Het onrecht waaraan wij een deel van onze spullenrijkdom danken, is ten hemel schreiend (nog afgezien van de vluchtelingenproblematiek).

Voor zover bekend komt het coronavirus van de markt in Wuhan, waarop veel soorten (wilde) dieren, in de open lucht, vlak bij elkaar geslacht worden. Daar is een virus ontstaan dat op de mens kon overspringen (zoönose). Maar we hoeven niet alleen naar China te kijken. De mondiale industriële landbouw heeft roofbouw gepleegd op de natuur. Nog altijd wordt massaal tropisch regenwoud gekapt voor agrarische productie, vaak voor de (intensieve) veehouderij of voor de biobrandstof. Steeds meer wordt duidelijk dat die boskap ecologische systemen verstoort, waarbij veel micro-organismen vrijkomen, die dan als het ware een nieuwe gastheer zoeken. De afgelopen decennia zijn we geconfronteerd met diverse zoönosen (vogelgriep, SARS). Menselijk gezegd: de natuur slaat terug. Francis Bacon zei: „De natuur laat zich slechts bevelen door haar te gehoorzamen.” Dat gehoorzamen is veelal vergeten.

De coronacrisis ontmaskert ook de pretentie in onze cultuur dat het leven prima leefbaar is zonder God, dankzij de techniek. Die schiet nu tekort. Maar we zoeken hulp nog altijd vooral bij de techniek, hopend dat de (medische) techniek snel een middel tegen de epidemie produceert.

Door de dreiging roepen mensen soms om strenge maatregelen; de bewakingsmogelijkheden van de moderne media zijn onbegrensd. Deze crisis zou ook de weg kunnen banen naar een ”big brother watching you”-samenleving. De crisis van de democratische rechtsstaat, die wordt opgestookt door dictaturen elders.

De epidemie en de druk op de zorg leidden ertoe dat de Levenseindekliniek haar werk voorlopig heeft gestaakt. Euthanasie is immers geen urgente medische zorg… Maar ze was toch bedoeld als laatste middel bij ondraaglijk lijden? Toont dat niet dat onze euthanasiepraktijk een uiting is van een doodsdrift in onze cultuur? Sommige betrokken artsen geven nu prioriteit aan behoud van en zorg voor leven, het oude ethos van de arts in Europa!

Zowel minister Bruins als premier Rutte zei: „Nederlanders, let een beetje op elkaar.” Een goede oproep. Maar dat hebben we van aanhangers van de neoliberale economie niet vaak gehoord. Het neoliberalisme bepleit de vrijheid om egoïstisch te zijn. Dat houdt een samenleving niet leefbaar. Het (neo)liberale denken parasiteert op waarden die het zelf niet voedt en versterkt, zoals naastenliefde, zorgzaamheid, mededeelzaamheid. Kennelijk is er bij deze VVD-ministers hiervoor nog een aanknopingspunt. Wordt het geen tijd dat we ook als samenleving meer gaan putten uit de bron van die waarden, de Bijbel?

Vlak voor de val van Jericho ontmoette Jozua de vorst van het heir des Heeren. Jozua vroeg: „Behoort u bij ons of bij onze tegenstanders?” Hij antwoordde: Nee…! God laat zich niet indelen in onze categorieën van goed en kwaad. De crisis roept op ons te voegen naar Zijn orde van Genade en Waarheid, in de Heere Jezus Christus.

De auteur is emeritus bijzonder hoogleraar Christelijke ethiek, WUR.