De Russische televisiekijker kon deze week een typerend optreden van zijn president zien. Onverschrokken hees Vladimir Poetin zich in een knalgeel pak, deed een speciaal masker op en bezocht coronapatiënten in een ziekenhuis buiten Moskou. Het past in het beeld dat Poetin al jarenlang graag van zichzelf neerzet. Duikavonturen, vakanties in de wilde natuur en blusactiviteiten bij bosbranden moeten het imago van een sterke leider onderstrepen.

Het creëert een heel ander beeld dan van zijn voorganger Boris Jeltsin bestond. Russen schaamden zich onder zijn bewind voor hun president met zijn openbare dronkenschap en gezondheidsproblemen. De rest van de wereld keek ernaar met een mix van verwondering en spot. Het was vernederend voor Russen die willen dat hun leider én land worden gerespecteerd en gevreesd.

Voorbeelden

Zo’n Rusland trof Poetin twintig jaar geleden niet aan. Hij erfde een land in verval. Bandeloos wildkapitalisme, misdaad, corruptie, armoede en internationaal prestigeverlies door de val van de Sovjetunie vormden de grote plagen. Hij moest orde op zaken stellen.

Dat deed hij in zijn beginjaren vooral door voorbeelden te stellen. Met het platbombarderen van de stad Grozny voorkwam hij dat de Noord-Kaukasische deelrepubliek Tsjetsjenië zich wist af te scheiden. Geen enkel ander gebied in Rusland droomde daarna nog hardop over afsplitsing. Een verder uiteenvallen van Rusland, een gruwel in de ogen van de Russen, kwam ten einde.

Hij voerde daarnaast „de dictatuur van de wet” in, zoals Poetin het noemde. Iedereen diende zich te houden aan de wet: van de maffia tot andere criminelen. Zo ook de oligarchen, rijk en machtig geworden onder Jeltsin. Poetin was erop uit hun macht te breken. Oligarch nummer één, Michail Chodorkovski, diende daarom als voorbeeld. Na dubieuze rechtszaken belandde Chodorkovski in de cel. Het leverde Poetin applaus op onder de bevolking. Geschrokken vluchtten andere oligarchen naar het buitenland of erkenden hun meerdere in de nieuwe leider.

Lees ook

Poetin mogelijk president tot 2036 door wijziging grondwet

Repressie

De media, vrij onder Jeltsin, diende ook in de pas te lopen. Ze kwamen in handen van de staat of bevriende oligarchen. De Russische staatsmedia, met de televisie voorop, houden hun publiek voor dat Poetin de juiste leider is voor het land. Vrije media bestaan nog wel. Maar wie zijn pen in de kritische inkt durft te dopen, weet wat hij op het spel zet sinds de moord in 2006 op journaliste Anna Politkovskaja die Poetin als geen ander hekelde.

De Russische president wist zijn land uit de economische puinzooi te trekken. Veel hoefde hij er niet voor te doen. Met dank aan de hoge prijzen voor olie en gas, waar de Russische economie op drijft. Het geld stroomde binnen, waardoor de Russen verzekerd waren van hun pensioen, ze een auto konden kopen en op vakantie gingen naar Turkije, Egypte of Maleisië. Het zijn zaken die ondenkbaar waren onder Jeltsin. Met de Russische bevolking sloot Poetin een sociaal contract: als jullie je niet bemoeien met de politiek, krijgen jullie er een beter leven voor terug.

Dit contract had een houdbaarheidsdatum tot 2011-2012. Poetin, op dat moment premier, en toenmalig president Dimitri Medvedev besloten zelf om van positie te wisselen. Dit zette kwaad bloed onder progressieve Russen die niet langer wensten dat over hun hoofden alles werd besloten. Er volgden protesten door het hele land, voor het eerst onder Poetins bewind.

Het sociale contract belandde in de prullenbak. Als reactie voerde het Kremlin strengere antiprotestwetten in. Sindsdien wordt er nog altijd gedemonstreerd, maar het aantal deelnemers stijgt niet. De angst voor straf wint het van de wil tot protest.

De Krim

Waar Poetin in zijn eerste acht jaar als president vooral oog had voor het binnenland, houdt Poetin zich de afgelopen zes jaar meer bezig met het buitenland. Alsof het binnenland hem niet meer interesseert.

Het Rusland van Jeltsin speelde een tweederangs rol in de wereldpolitiek. Door de annexatie van de Krim, verwelkomd met een golf van patriottisme in het hele land, de oorlog in Syrië en het doorbreken van de Westerse hegemonie won Rusland aan prestige op het wereldtoneel. Geen wereldleider kan om Poetin heen, tot genoegen van zijn landgenoten.

Gebreken

Deze herwonnen status camoufleert binnenslands Poetins gebreken. De Russische economie drijft nog altijd op olie en gas. In de afgelopen twintig jaar is het Kremlin er niet in geslaagd om de economie meer divers te maken met bijvoorbeeld een sterke auto-industrie. De economie blijft daardoor kwetsbaar.

Ondertussen vindt de rijke elite haar weg in de grote moderne steden. Dorpen en kleinere steden staan echter nagenoeg stil in hun ontwikkeling.

Voor de Ivans, Pjotrs, Svetlana’s en Tatjana’s van Rusland weegt dit niet op tegen de twee voornaamste wapenfeiten van Poetin: de chaotische en vernederende Jeltsinjaren zijn uitgewist en het buitenland respecteert en vreest hun land. Russen hebben hun trots terug.