In de Koude Oorlog vierde wapenbeheersing hoogtij. Wie herinnert zich niet afkortingen als SALT, ABM, INF en START? Het enige overgebleven wapenbeheersingsverdrag is START. Wordt het volgend jaar niet verlengd, dan zal er een wereld zonder wapenbeheersing zijn.

Bovendien is een nieuwe ontwikkeling gaande rond militaire technologie: het hypersone wapen. Rusland bouwt deze wapens al. China investeert miljarden in onderzoek en ontwikkeling. Ook de VS zijn een hypersoon wapen aan het testen.

Met hypersone systemen is het mogelijk de vijand te raken voordat die weet wat er op hem afkomt. Deze wapens vliegen met minstens vijfmaal de geluidssnelheid (Mach 5 - 6200 km/u) door de atmosfeer en kunnen doelen bereiken tot wel 2000 km ver. Wat is de huidige stand van zaken?

• Rusland heeft al een hypersoon wapen in gebruik: de Avangard-raket. Volgens Poetin is de raket door de hypersone snelheden praktisch niet neer te halen. Hij noemt afweersystemen nutteloos. Poetin beschouwt de raket als een technologische doorbraak, vergelijkbaar met de lancering van de eerste Sovjetsatelliet, in 1957.

• China, dat voorheen vooral Russische wapensystemen kopieerde, werkt nu zelf aan hypersone raketten. Momenteel wordt de DF-17 getest. De Chinezen geven meer geld uit aan onderzoek en ontwikkeling dan de Russen en Amerikanen.

• De VS lopen achter op Rusland en China. Nu de klassieke geopolitiek terug is, ligt er meer druk op het voltooien van de ontwikkeling van deze wapens. De nieuwe stap van de VS moet onder meer komen van de HyShot V, een hypersonische ”waverider”, ontworpen om met Mach 8 (een kleine 10.000 km/u te vliegen.

Afweersystemen

De huidige raketafweersystemen zijn berekend op ballistische projectielen, die, na een hoogste punt bereikt te hebben, in een parabolische baan op de aarde terugvallen. De ballistische systemen kunnen bovendien onderschept worden, omdat hun baan berekenbaar is. De snelle hypersone raketten en gliders leggen echter een horizontaal traject af. Dit maakt het moeilijk om te detecteren waar ze terechtkomen. Ook door de manoeuvres die ze kunnen uitvoeren, zijn ze nagenoeg ongrijpbaar.

Er zijn twee typen hypersone raketten. Het eerste, de boost-glide-raket, wordt afgevuurd als een ballistische raket, eventueel met meerdere trappen. Als deze raket zijn brandstof heeft verbruikt, klimt hij nog iets door. Vanaf zijn hoogste punt (soms een paar honderd kilometer) valt hij richting aarde. Eenmaal in de atmosfeer (op zo’n honderd kilometer hoogte) begint de raket aan een glijvlucht. Daarbij kan hij scherp manoeuvreren met kleine bewegende zijvinnen of met kleine boosterraketten.

Het tweede type, de raket met een scramjet (Supersonic Combustion Ramjet), ‘hapt’ tijdens de vlucht via een inlaat naar lucht. De vorm van de inlaat zorgt voor compressie van de binnenstromende lucht (scramjet-principe), die toch al nodig is voor de verbranding van de raketbrandstof. Het hete gas dat de raket aan de achterkant verlaat, zorgt voor voortstuwing. Dit type wordt vanaf een vliegtuig gelanceerd.

Hypersone wapens zijn niet bedoeld voor op het slagveld, maar om strategische doelen als communicatiecentra of vliegkampschepen uit te schakelen. De bomlading kan conventioneel, nucleair, chemisch of biologisch zijn. De Russen en Chinezen kiezen vooralsnog voor nucleaire koppen.

Deze systemen betekenen een zeer korte reactiesnelheid. Door hun enorme snelheid is er nauwelijks tijd om te bedenken hóe te reageren. Ook is lastig te bepalen of een inkomend hypersoon projectiel een nucleaire kop of conventionele bewapening draagt.

Zoals bekend gaat de strategie van de grootmachten uit van een balans, de zogenoemde ”Mutual Assured Destruction”. Anders gezegd: zolang een land over een onkwetsbaar vergeldingsvermogen (second strike capability) beschikt om na een nucleaire aanval van de tegenstander terug te slaan, vormt dit voldoende afschrikking om een oorlog te voorkomen. Er is dan sprake van een redelijk stabiele strategische situatie. De intrede van hypersone wapens kan echter tot destabilisering leiden.

Inspectie

Hypersonische wapens zullen naar schatting medio 2020 het wapenarsenaal van Rusland, China en de VS ‘verrijkt’ hebben. Onduidelijk is of de unieke kenmerken van hypersone wapens (snelheid, manoeuvreerbaarheid en capaciteit om door alle huidige raketschilden te dringen) zullen leiden tot een nieuwe wapenwedloop. Mocht dit het geval zijn, dan zouden nieuwe initiatieven tot wapenbeheersing zich kunnen concentreren op beperking van de meest destabiliserende aspecten van de nieuwe wapens.

Deskundigen hebben diverse opties naar voren gebracht. Er wordt onder meer gedacht aan: beperking van de colocatie (plaatsing van hypersonische wapens en andere wapensystemen op dezelfde locatie), inspecties ter plekke, een verbod op plaatsing van hypersone wapens bij landsgrenzen en bij de kust (om de reactietijd te vergroten) en een verbod op de ontwikkeling van nieuwe types hypersone wapens boven bepaalde snelheden. Een totaalverbod op deze wapens lijkt onhaalbaar. In deze tijd van scepsis over wapenbeheersing en competitie tussen grootmachten zijn de vooruitzichten dus weinig bemoedigend.

De auteur is veiligheidsdeskundige.