Eerst een geruststellende mededeling. Er is geen financiële kennis nodig om dit artikel toch te kunnen lezen. De bankensector is weliswaar het onderwerp. Maar het gaat vooral over wat banken met hun geld doen, wat je daar als (potentiële) klant van moet vinden en hoe je daar als consument mee kan (of moet?) omgaan.

Nog een mededeling vooraf. Het onderwerp van dit artikel is uit het leven gegrepen. Ik werd vorig jaar vader en op mijn to-dolijst staat nog steeds het punt ”openen spaarrekening kind”. Dat het punt nog niet is afgehandeld, heeft te maken met de complexiteit ervan. Want aan het kiezen van een bank zitten vele kanten.

Spaarrente

De rente die een bank geeft op spaarbedragen lijkt natuurlijk hét criterium om een bank te kiezen. Maar wie het nieuws volgt, weet dat het vergelijken van rentepercentages tijdverspilling is. Weliswaar zijn er verschillen per bank, maar het gaat hooguit om enkele euro’s per jaar. Als eerste grote bank zet ABN AMRO per 1 april de spaarrente op 0 procent. Andere banken die nu nog een minieme spaarrente uitkeren, kondigden al aan te volgen of gaan dat ongetwijfeld doen. Verschillende banken lieten ook al weten dat in de nabije toekomst over spaargeld boven de 100.000 euro negatieve rente moet worden betaald.

Wat is volgens klanten de beste bank? De Consumentenbond onderzocht dat vorig jaar en constateerde grote verschillen. Op ”algemene tevredenheid” scoort RegioBank met een 9,3 het hoogst; ING met een 6,7 het laagst. Het minst tevreden zijn klanten over de kosten die worden gerekend. Veel consumenten begrijpen niet dat ze steeds meer moeten betalen, terwijl ze steeds meer zelf moeten doen. Klanten van RegioBank, ASN en Knab zijn het meest tevreden; klanten van grote banken het minst. „Mysterieonderzoekers” van de Consumentenbond namen ook de klantenservice onder de loep. Nu komt de SNS met een 8,1 als beste uit de bus. Knab bungelt onderaan met een 5,9.

De informatie van de Consumentenbond is nuttig, maar beperkt. Graag zou ik willen weten waarin banken hun geld steken. Want met de euro’s die je als consument bij de bank stalt, financiert de bank allerlei projecten. Ook wordt jouw geld uitgeleend aan bedrijven overal ter wereld.

Bankwijzer

Specialist in dit soort kwesties is de Eerlijke Bankwijzer. Dat samenwerkingsverband van Amnesty, Milieudefensie, Oxfam, PAX en World Animal Protection onderzoekt al ruim tien jaar wat banken met hun geld doen. „We kijken allereerst naar het beleid van banken, verzekeraars en pensioenfondsen: hebben ze alles goed vastgelegd?” beschrijft Eerlijke Bankwijzer zijn werkwijze. „En daarna kijken we uiteraard ook naar de praktijk: in welke bedrijven en sectoren wordt geïnvesteerd? Wat doen banken, verzekeraars en pensioenfondsen om bedrijven die bijvoorbeeld mensenrechten schenden, het milieu schaden of het niet zo nauw nemen met dierenwelzijn, te stimuleren om deze misstanden tegen te gaan?”

Speuren op website eerlijkegeldwijzer.nl leert dat de drie grote traditionele banken ING, Rabobank en ABN AMRO op veel onderdelen matig tot slecht scoren. De Volksbank (het moederbedrijf van SNS, ASN Bank, RegioBank en BLG Wonen) scoort het best, op de voet gevolgd door Triodos Bank.

Eerlijke Bankwijzer wil bereiken dat banken, verzekeraars en pensioenfondsen hun invloed gebruiken om bedrijven te laten verduurzamen. „Het einddoel: meer duurzame financieringen en beleggingen, en betere bescherming van de rechten van mensen, dieren en het milieu. In Nederland, maar ook wereldwijd.” Het samenwerkingsverband maakt daarom scores en uitkomsten van eigen onderzoeken openbaar. Zo moet er concurrentie ontstaan: wie is het meest maatschappelijk verantwoord bezig? Eerlijke Bankwijzer hoopt dat consumenten de gepubliceerde cijfers aangrijpen om bijvoorbeeld hun bank een compliment of klacht te sturen en bij voortdurende ontevredenheid te veranderen van bank.

Corruptie

De intenties van Eerlijke Bankwijzer lijken nobel. Maar hoe objectief is de wijzer? Onderzoeksprogramma Zembla hield het samenwerkingsverband vorig jaar tegen het licht. De directe aanleiding was de recordboete van 775 miljoen euro die ING Bank november 2017 kreeg wegens te weinig actie tegen het witwassen van geld. Ook Rabobank, De Volksbank en ABN AMRO kregen eerder forse boetes opgelegd van toezichthouders, omdat zij onvoldoende maatregelen namen tegen witwassen of verdachte transacties niet meldden. Zembla ontdekte dat genoemde banken van Eerlijke Bankwijzer niettemin een goed rapportcijfer krijgen als het gaat om het tegengaan van corruptie – behalve ABN AMRO, die het met een 6 moet doen. ING kreeg zelfs een 8.

Dat komt omdat het bankenbeleid ten aanzien van corruptie op papier goed is, lichtte de oprichter van Eerlijke Bankwijzer Peter Ras toe. Het samenwerkingsverband deed ook kritisch praktijkonderzoek. Dat was lastig, want aan praktijkonderzoek naar betrokkenheid bij corruptie weigerden banken hun medewerking. Niettemin werden de nodige misstanden ontdekt. Zo leenden ABN AMRO, ING en Rabobank tussen 2014 en 2017 8,9 miljard dollar aan vier bedrijven die al jarenlang betrokken zijn bij corruptieschandalen in de mijnbouw en de bouw- en oliesector. Maar, constateert Zembla, de resultaten van dat praktijkonderzoek komen niet tot uitdrukking in de cijfers. Een gemengde score van beleid en praktijk is „methodologisch best wel ingewikkeld”, verdedigt Ras zich. Bovendien moet er dan veel vaker praktijkonderzoek worden gedaan. En daarvoor ontbreekt het de Eerlijke Bankwijzer aan middelen.

Onvolledig

Zembla laat onvermeld dat verschillende banken niet meer meewerken aan de onderzoeken van Eerlijke Bankwijzer. „Omdat de kwaliteit en de consistentie van het onderzoek onvoldoende is”, stelt de Nederlandse Vereniging van Banken. „Feiten en meningen blijven in de onderzoeken door elkaar lopen, waardoor de Bankwijzer geen eerlijk beeld geeft van de stand van zaken in de sector. Ook worden verbeteradviezen van een onafhankelijke wetenschapper niet opgevolgd.” Forse kritiek dus. Eerlijke Bankwijzer zei daarop teleurgesteld te zijn over dit besluit, maar gaat op genoemde kritiek niet in.

Zelfs Triodos Bank verbrak de banden met de Eerlijke Bankwijzer. Opmerkelijk, want de bank kwam altijd als hoog(ste) uit de bus. Zelf zegt Triodos hierover dat de wijzer onvoldoende recht doet aan zijn inspanningen. „Wij gaven onze tijd, middelen en commentaar op de onderzoeken, maar niet alle informatie werd gebruikt, dus de resultaten zijn geregeld niet juist of onvolledig”, aldus een woordvoerder van Triodos anderhalf jaar geleden in Trouw.

Mensenrechtenconvenant

Er valt dus wel wat af te dingen op de bevindingen van de Eerlijke Bankwijzer. Maar gelukkig is er nog een ijkpunt om banken te beoordelen: het mensenrechtenconvenant voor de bancaire sector. Dertien banken beloofden in het najaar van 2016 bij hun handelingen de mensenrechten te respecteren. De Nederlandse Vereniging van Banken, vakbonden, maatschappelijke organisaties en overheid zegden toe banken daarbij te helpen. Alle bekende banken die tot nu toe in dit artikel werden genoemd, committeerden zich eraan.

Wat is de huidige stand van zaken van het convenant en wat is er de afgelopen jaren bereikt? In het meest recente jaarverslag over 2018 is het tevergeefs zoeken naar pikante onthullingen over banken die over de schreef gingen. Eén interessant feit valt op: Triodos Bank en ASN doen geen zaken met zogenoemde „high-risks sectors.” Helaas blijft onvermeld welke sectoren dat zijn.

Veel wijzer word je niet van zo’n rapport. Hoog tijd om eens contact op te nemen met Amnesty International, deelnemer aan het convenant. Wat vindt deze mensenrechtenorganisatie van de stappen die banken afgelopen jaren hebben gezet? Vooral bij de drie „grootbanken” ABN AMRO, ING en de Rabobank gaan „bij herhaling” veel dingen niet goed, stelt Amnesty in een schriftelijke reactie. Ook bij Van Lanschot gaat het „regelmatig” mis. Voor de onderbouwing verwijst de organisatie naar de praktijkonderzoeken van de Eerlijke Bankwijzer. Ook wijst Amnesty op „de continue stroom aan berichten over mensenrechtenschendingen, waar de (groot-)banken bij betrokken zijn.”

Landroof

ING spande in januari de kroon. In één week haalde de bank zeker driemaal negatief het nieuws. Eerst werd bekend dat in Angola 3000 families met geweld uit hun huizen werden verdreven om plaats te maken voor een stadsontwikkelingsproject voor de kust van hoofdstad Luanda. ING leende 400 miljoen dollar (ruim 360 miljoen euro) aan de Angolese staat om het project te financieren.

Vervolgens schreef onder meer de NOS dat de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) een klacht over ING-investeringen in palmolie gaat onderzoeken. Milieudefensie en enkele andere ngo’s hadden deze ingediend. „We wijzen ING al decennia op concrete misstanden –landroof, personeelsuitbuiting, BP– bij palmoliebedrijven waarin het investeert”, aldus Milieudefensie. „Ondertussen verandert daar niets en blijft ING geld steken in deze bedrijven. Dan word je op een gegeven moment medeplichtig.” ING ontkent overigens dat het palmolieplantages financiert.

Ten slotte stelde de Partij voor de Dieren Kamervragen over de cofinanciering door ING van een Indonesische kolencentrale. ING en enkele Aziatische banken zouden hierbij op 66 punten internationale standaarden voor maatschappelijk verantwoord ondernemen schenden. Er is een filmpje in omloop met getuigenissen over het geweld tegen de Indonesische lokale bevolking door projectbouwers. Verkoop je land of ik schiet je dood, dreigden zij.

Angst

Bij „de (groot-)banken” ervaart Amnesty „regelmatig drempels in de gesprekken en gebrek aan transparantie.” De mensenrechtenorganisatie zegt weinig zicht te krijgen op wat banken doen voordat ze met klanten in zee gaan. Of ze zeker weten of de ketens van bedrijven die ze aan geld helpen in orde zijn en of ze die klanten aanspreken op misstanden. Banken verschuilen zich ten onrechte achter klantvertrouwelijkheid, vindt Amnesty. Veel banken lijken het verdienen van geld belangrijker te vinden dan dat ze zich druk maken om mensenrechten.

Diverse banken zeggen activiteiten te ondernemen om mensenrechten te verbeteren. Maar ook daarop is Amnesty kritisch, want de impact daarvan wordt niet gemeten. „Zo weten zij en wij niet of in de investeringspraktijk ook de beoogde resultaten worden behaald, namelijk minder mensenrechtenschendingen door bedrijven die door de banken worden gefinancierd.”

Conclusie

Het is tijd om de balans op te maken. Wat is belangrijk in de zoektocht naar een goede spaarrekening voor je kind? Zeker is dat (aanstaande) ouders het criterium spaarrente gerust buiten beschouwing kunnen laten, want die is overal (nagenoeg) 0 procent. Met de klanttevredenheid blijkt het overal wel snor te zitten, hoewel er uitschieters zijn. Qua kosten springen de grote banken er negatief uit, maar geen bank haalt een onvoldoende.

Spannender wordt het als je kijkt naar het investeringsbeleid van banken. Vrijwel alle banken maakten de afgelopen jaren stappen om maatschappelijk verantwoord te handelen. Op papier scoren banken steeds beter. Maar de praktijk is dat met name de grote banken nog steeds dubieuze zaken doen met hun geld.

Nog niet al mijn vragen zijn beantwoord. Daarom steek ik mijn licht op bij financieel publicist Erica Verdegaal (zie ”Baby kan nog wel even zonder bankrekening”). Maar als ik nu zou moeten kiezen, zou ik het investeringsbeleid van banken als criterium het zwaarst laten wegen. En dan staan Triodos Bank en ASN met stip bovenaan. Beide banken zetten zich op allerlei manieren in om hun geld ten dienste te stellen van mens, milieu en maatschappij.

Maar voor het maken van een definitieve keuze lijkt het wijs om die pas ná publicatie van dit artikel te maken. Want het kan natuurlijk altijd dat er lezers zijn die nieuwe gezichtspunten aanreiken. Gezien de huidige rentestand is een overhaaste beslissing ook niet nodig.

Lees ook

Japanificatie van de eurozone schrijdt voort

Kom bij ons, want…

Waarom zouden ouders voor hun kind bij deze bank een rekening moeten openen? Zes reacties.

ABN AMRO: „Met de producten en diensten en door de keuzes die ABN AMRO maakt, heeft de bank samen met haar klanten een positieve impact op de omgeving: de samenleving, investeerders en collega’s. ABN AMRO zet bijvoorbeeld stevig in op een duurzame economie en het scheppen een cultuur van innovatie en samenwerken.”

ASN Bank: „Voor een pasgeboren baby zou je een rekening bij ASN Bank moeten openen omdat je zo op twee manieren bijdraagt aan de toekomst. Je bouwt een spaarbedrag met rente op voor je kind en het geld draagt bij aan een duurzame samenleving doordat ASN Bank niet investeert in zaken als wapens en fossiele brandstoffen, maar in duurzame energie en landen die mensenrechten respecteren.”

ING: „Je wilt natuurlijk het beste voor je kind: nu maar ook later. Goed om dan op tijd te starten met geld opzij zetten. Zo heb je straks een mooi spaarpotje om je kind een steuntje in de rug te geven. Je kind kan de spaarrekening pas gebruiken als hij of zij 18 wordt. Tot die tijd beheer je als ouder zelf de spaarrekening. Zo help je jouw kind financieel op weg voor bijvoorbeeld een rijbewijs, studie of op kamers gaan. Met de Groei Groter rekening kun je als ouder bij ING sparen voor de toekomst van je kind.”

Rabobank: „Met de Rabo RegenboogRekening begin je met sparen voor je kind en geef je hem een goede start. Bijvoorbeeld voor een studie, rijlessen of een mooie reis tijdens een tussenjaar.”

Triodos Bank: „Omdat iedere financiële beslissing telt, open je een rekening bij Triodos Bank. Je geld brengt dan direct positieve verandering teweeg terwijl het bij ons staat, bijvoorbeeld voor de studie van je kind.”

De Volksbank: „Beter voor elkaar is de belofte van de Volksbank. Want bij ons draait het niet alleen om geld, maar óók om een beter Nederland. We maken deze belofte waar door te bankieren met de menselijke maat en door in onze bedrijfsvoering van waarde te zijn voor de klant, de medewerker, de aandeelhouder én de maatschappij.”

Amsterdam verruilt ING voor Rabobank

Overheden –die immers een voorbeeldfunctie hebben– kijken steeds kritischer naar hun huisbankier. Zo zette de gemeente Amsterdam de ING na 102 jaar aan de kant. Per 1 april gaat de Rabobank de transacties voor de gemeente verzorgen.

De boete van 775 miljoen euro die ING in 2018 kreeg wegens het faciliteren van witwassen, vond de Amsterdamse gemeenteraad onvergeeflijk. Als een graat in de keel stak verder het besluit van ING om het salaris van topman Ralph Hamers met 50 procent te verhogen naar 3 miljoen. Verschillende investeringen van ING zorgden ook voor discussie in de gemeenteraad. Zoals het geld investeren in de palmolie-industrie, een business die zich kenmerkt door grootschalige regenwoudkap.

Maar waarom komt Amsterdam bij de Rabobank uit en niet bij Triodos of ASN Bank? De reden is dat de gemeente –met een jaarlijkse begroting van ruim 5 miljard euro– een maatje te groot voor ze is. Alleen grote banken kunnen Amsterdam bedienen. Van de grote banken heeft de Rabobank een goede prijs-kwaliteitsverhouding. Ook scoort de Rabobank goed op integriteit en naleving van de regels. Verder steekt de bank 5 procent van de opbrengsten van de overeenkomst aan sociale kwesties in Amsterdam, zoals het bevorderen van arbeidsparticipatie onder mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Ook in de Tweede Kamer rezen twijfels of de ING wel huisbankier van de overheid kon blijven. Maar minister Wopke Hoekstra (Financiën) liet weten dat het tot mei 2020 lopende contract niet kon worden opgezegd. Inmiddels loopt er een aanbestedingsprocedure. In een nieuw contract komt te staan dat tussentijds wel van bank overgestapt kan worden als deze over de schreef gaat. Een contract tussen ING en de Belastingdienst werd onlangs wel verlengd. De Belastingdienst heeft al genoeg grote verandertrajecten lopen, zo motiveerde minister Hoekstra.

Dat het ethisch reilen en zeilen van een bank een rol speelt om er als overheid mee in zee te gaan, is geen nieuwigheidje. Voordat ING in 2016 huisbankier werd van het Rijk, was Royal Bank of Scotland (RBS) dat. Maar de Schotse Bank moest het veld ruimen nadat uit een onderzoek bleek dat RBS verre van maatschappelijk verantwoord onderneemt. Daarop bepaalde een Kamermeerderheid dat er een andere huisbankier moest worden gezocht.

Bij meer overheden en grote organisaties speelt de discussie over wel of niet wisselen van huisbank. In mei vorig jaar werd bekend dat linkse partijen in de Nijmeegse gemeenteraad af wilden van huisbank ING. Kort daarna liet de gemeente Utrecht weten over te stappen van ABN AMRO naar BNG Bank. „In het aanbestedingsproces is bijzondere aandacht uitgegaan naar duurzaamheid”, motiveerde de wethouder. Enkele jaren geleden was er ook sprake van dat de Universiteit Utrecht –onder druk van een aan de universiteit gelieerde actiegroep– huisbank ABN AMRO zou dumpen. Dat gebeurde niet; de bank accepteerde een aanbod van UU-wetenschappers om de bank te helpen verduurzamen. Niettemin is het gesprek over een eventuele andere huisbank voor de universiteit nog steeds niet helemaal verstomd.

„Baby kan nog wel even zonder bankrekening”

Waarom zou een baby al een bankrekening moeten hebben? „Wacht daar als ouder liever mee tot je kind oud genoeg is om zelf te gaan sparen”, adviseert financieel publicist Erica Verdegaal.

Eén zoon heeft Verdegaal (1960), die lange tijd columnist was voor Terdege. Hij kreeg een bankrekening toen hij een jaar of vijf was en voor het eerst zakgeld kreeg. „De helft daarvan moest hij sparen. Af en toe brachten we samen wat geld naar de bank. Hij leerde ervan dat structureel geld apart zetten, ook al is het niet veel, toch heel erg aantikt. Na een paar jaar stond er dik duizend euro op zijn rekening.” Een volgende financiële les leerde Verdegaal haar zoon toen ze erachter kwam dat een andere bank een hogere rente gaf dan haar eigen bank. „Toen stapten we over.”

Structureel geld op de rekening van zoon of dochter storten, vindt Verdegaal geen goed idee. „Spaar liever op je eigen rekening voor je kind, bijvoorbeeld om later de studie van te betalen. Want niet elke puber kan met geld omgaan. Ik heb regelmatig gehoord dat jongeren zodra ze over hun geld konden beschikken het er in een mum van tijd doorheen joegen.”

Bij het kiezen van een bank worden voor de consument morele waarden steeds belangrijker. Volgens de Eerlijke Bankwijzer moet je daarvoor niet bij de grote banken zijn. Als banken in opspraak raken, is hun dat altijd aan te rekenen, vindt de publicist. „Wat denk je van de economische crisis die in 2008 uitbrak? Banken bleken toen grote fouten te hebben gemaakt.”

In bankenland is veel in beweging, weet Verdegaal, die onder meer voor het Financieele Dagblad schrijft. Sinds enkele jaren doen onlinebanken van zich spreken. Consumenten proberen ze te verleiden met het aanbieden van gratis bankrekeningen. „Het is nog onduidelijk of hier haken en ogen aan zitten, want deze ontwikkeling staat in de kinderschoenen.”

Openbank is een recent voorbeeld van een digitale bank die aan de weg timmert. Deze Spaanse bank komt naar Nederland en adverteert met 2 procent spaarrente. Maar dat rentepercentage geldt alleen voor de eerste 5000 euro aan spaargeld en ook niet langer dan zes maanden. Een andere bekende digitale bank is het Duitse N26. Inmiddels stortte Verdegaal haar eerste centen bij gratis internetbanken. „Om te ervaren hoe ze werken en wat je ermee kunt.”

De bankenwereld is te complex om te zeggen wat de beste bank is, vindt de financieel publicist. „Wie duurzaamheid het belangrijkste vindt, komt uit bij Triodos Bank of ASN. Maar je kunt op zo veel aspecten letten: zoals rente, gebruiksvriendelijkheid en kosten.” Haar advies: „Je hoeft niet voor alle bankzaken trouw te blijven aan één bank. Kijk om je heen of je elders beter kunt sparen of beleggen.”