De relatie tussen mens en dier is een belangrijk thema voor milieufilosofen. Sterke aanleiding voor bezinning op dit thema is de gedachte dat de mens het dier, maar ook zijn leefomgeving te veel onder druk zet. De mens is zijn leefomgeving zo gaan beheersen, dat die eraan onderdoor gaat. De reden voor deze houding van de mens is dat hij zichzelf als het belangrijkste wezen in de schepping ziet. Dit heet antropocentrisme ofwel: de mens als middelpunt.

Tegenover het antropocentrisme staat het ecocentrisme. Dan staat de natuurlijke leefomgeving centraal. In dat geval is de mens niet meer het middelpunt en niet belangrijker dan de andere levende wezens en levenloze dingen. Ongetwijfeld heeft ook de evolutietheorie bijgedragen aan het relativeren van de bijzondere positie van de mens in de schepping.

Het is de Amerikaanse historicus Lynn White geweest die vooral het christendom verantwoordelijk hield voor de negatieve gevolgen van een antropocentrische opvatting. En inderdaad, in Genesis 1 krijgt de mens de opdracht tot ”heersen” over en ”onderwerpen” van de overige schepping. Hij is daar duidelijk de kroon op de schepping, in die zin dat hij het laatst is geschapen. Dat volgt uit de bijzondere opdracht die hij krijgt.

Het viel mij onlangs op dat de Nederlandse Geloofsbelijdenis ook een duidelijke uitspraak doet over de relatie tussen mens en dier. In artikel 12 staat dat God ieder schepsel – in mijn woorden – zijn eigen wezen, vorm en taak heeft gegeven. En het doel van al die verschillende schepselen is om God als Schepper te dienen. Guido de Brès vervolgt met te zeggen dat God nu alle schepselen onderhoudt en regeert om de mens te dienen. En dat heeft tot doel dat de mens zijn God dient. Dus volgens de Nederlandse Geloofsbelijdenis zijn planten en dieren dienstbaar aan de mens.

En dat is dan zeker wel antropocentrisch. Ja, de mens staat centraal. De schepping staat hem ten dienste. Maar al de schepselen dienen allereerst God. En dan ook nog de mens en dan ook weer met het doel dat die zijn God dient. En met dat laatste is dan direct de grens gegeven voor een eigenmachtig optreden van de mens in de schepping.

Wie de Schepper dient, krijgt oog voor Zijn schepselen. Dat zegt de predikant Arnoldus Rotterdam (1718-1781) in zijn uitleg van artikel 12 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Hij zegt dat wij ons moeten verlustigen in het beschouwen van de schepselen. En we moeten verder ook leren van de schepselen. Het gedrag van de dieren leert ons hoe we ons hebben te verhouden tot onze Schepper. De raaf wijst ons er met zijn geroep op hoe we moeten bidden. Als laatste moeten we de geschapen dingen zien als beelden van de manier waarop God werkt als hij een mens vernieuwt en herschept. De wonderwerken van de schepping leiden tot de overdenking van Gods genadewerk.

Zo zit het dus met de staat van het dier. De dieren mogen de mens dienen voor kleding, voedsel, krachtbron enzovoort. Maar daar houdt het niet mee op. De dieren zijn een lust voor het oog. En we leren ervan. Hoe we God moeten dienen en hoe God werkt. Een betere stimulans tot de bescherming van het dier kunnen we niet krijgen.

De auteur publiceert regelmatig over onderwerpen op het raakvlak van levensbeschouwing en duurzaamheid.