Door de aanslagen ziet de bedrijfstak er anders uit. Maatschappijen willen hun onderlinge relaties aanhalen, met als belangrijk voorbeeld de fusie van Air France en KLM. Bovendien zijn de veiligheidsmaatregelen veel strenger geworden. „Het is een andere wereld dan begin jaren negentig", constateert luchtvaartdeskundige P. Mendes de Leon van de Universiteit Leiden.

De aanslagen waren een enorme domper voor de luchtvaart. Uit angst voor nieuw geweld weigerden veel reizigers in het vliegtuig te stappen. Daar kwamen in de jaren daarop de uitbraak van de dodelijke longziekte SARS en de oorlog in Irak nog eens bovenop.

Veel luchtvaartmaatschappijen, vooral in de VS, zagen hun inkomsten dalen en waren genoodzaakt rigoreuze maatregelen te nemen waarbij duizenden ontslagen vielen. KLM schrapte bijvoorbeeld 4500 arbeidsplaatsen.

Drie jaar later lijkt het tij gekeerd. De passagiersaantallen liggen volgens de internationale organisatie voor de burgerluchtvaart IATA inmiddels boven het niveau van 2000, het laatste ’normale’ jaar in de luchtvaart.

De reorganisaties bij luchtvaartmaatschappijen zitten er grotendeels op en de financiële resultaten boezemen weer wat vertrouwen in, mede dankzij ingrijpende kostenbesparingen. De enorme verliezen die na de aanslagen in de boeken verschenen, zijn omgezet is aanzienlijk kleinere verliezen of bij sommige maatschappijen zelfs in winst.

Maar de aanslagen hebben een onuitwisbare indruk achtergelaten op de branche. Door 11 september kwamen volgens Mendes de Leon structurele problemen, zoals overcapaciteit, bloot te liggen. „De aanslagen waren de aanleiding om de diepere oorzaak van de moeilijkheden in de branche te bekijken. Bij de een resulteerde dat in faillissement, anderen fuseerden."

Consolidatie is momenteel het toverwoord in de luchtvaart, stelt de deskundige. Het tijdperk van nationale luchtvaartmaatschappijen die beschermd door de overheid de concurrentie aangaan, is volgens hem voorbij. De vervoerders kijken juist naar mogelijkheden om samen te werken.

Zo maakte British Airways woensdag bekend zijn belang in de Australische maatschappij Qantas te verkopen om mee te kunnen doen aan de consolidatie in de Europese luchtvaart. Dit proces kreeg begin dit jaar een stevige impuls door het samengaan van Air France en KLM. De Nederlandse maatschappij had naar eigen zeggen een partner nodig, omdat alleen verdergaan onmogelijk was.

Ook voor de reizigers zit de wereld na 11 september anders in elkaar. De vele veiligheidsmaatregelen maken vliegen voor passagiers aanzienlijk lastiger. Op Schiphol moeten ze tegenwoordig door een aantal beveiligingspoortjes, waarbij streng wordt gecontroleerd of ze geen verdachte zaken bij zich hebben.

Vooral op vluchten naar de VS is de beveiliging aangescherpt. Zo reizen op bepaalde vluchten van KLM en Martinair ’air marshals’ mee, bewapende agenten in burger. Bovendien zijn de cockpitdeuren versterkt, zodat kapers niet zonder slag of stoot de macht over het toestel kunnen overnemen.

De veiligheidsmaatregelen waren aanvankelijk zeer streng, maar zijn volgens Mendes de Leon tegenwoordig binnen Europa iets versoepeld. „Tegenwoordig krijg je weer stalen in plaats van plastic bestek."

De beveilingsmaatregelen maken het vliegen niet alleen onaangenamer, maar ook duurder. De kosten ervan zijn enorm en de reiziger mag daarvoor deels opdraaien. Als hij bij KLM een ticket koopt, komt daar ongeveer 22 euro aan veiligheidstoeslagen bij.

Ondanks dit alles laten reizigers zich niet uit het vliegtuig jagen. Mendes de Leon: „Ze zien het als een noodzakelijk kwaad dat ze moeten ondergaan om te kunnen reizen."