Deze week was er veel aandacht voor het andere uiterste: de herdenking van de Holocaust. Op 27 januari 1945 is concentratiekamp Auschwitz door de Russen bevrijd. In het kamp zijn circa 1,1 miljoen mensen op gruwelijke wijze door de nazi’s vermoord. De Joden werden het zwaarst getroffen, maar er waren ook vele andere slachtoffers.

In 2005 is 27 januari, de bevrijdingsdag van het kamp, uitgeroepen tot de Internationale Herdenkingsdag voor de Holocaust. Daarmee is Auschwitz het symbool geworden van de systematische moord op miljoenen mensen door het Duitse naziregiem.

Auschwitz is ook een begrip geworden in theologische discussies. En dat geldt niet in positieve zin. Door de verschrikkingen van de Holocaust konden veel mensen niet meer geloven dat er een God bestaat. Hoe kon God zoiets toelaten? Waar was God in Auschwitz? Er verschenen dikke boeken over christelijke theologie na Auschwitz en in Joodse kringen is Holocausttheologie een begrip.

Dat dergelijke ingrijpende vragen worden gesteld, valt op zich te begrijpen. Het is immers afschuwelijk wat er in de kampen gebeurde. Toch is voorzichtigheid geboden. Het menselijk verstand schiet tekort om Gods beleid te doorgronden. Ook past het de mens niet om zijn Schepper ter verantwoording te roepen. De vraag is niet waaróm, maar waartóé iets gebeurt. Wat heeft het ons te zeggen? Dan past de mens een ootmoedige houding, met een buigen voor de almachtige, rechtvaardige en heilige God.

Is het eigenlijk niet merkwaardig dat mensen hun verontwaardiging over de gruwelijkheden in Auschwitz eerst richten op God? Moet niet eerder naar het gedrag van de mens worden gekeken? Velen geloven in de goedheid van de mensheid. Maar wie heeft die misdaden gepleegd? Dat was de mens!

Volgens een Joodse rabbijn moet de vraag daarom niet zijn: ”Waar was God in Auschwitz?”, maar: ”Waar was de mens in Auschwitz?” De verschrikkingen in het kamp laten zien waar de mens na de zondeval toe in staat is. De mens, het pronkjuweel van de schepping, is een moordenaar geworden. Het begon met Kaïn, die zijn broer Abel doodsloeg. En dat is anno 2020 niet veranderd. Dat laat zien hoe diep de mens is gevallen. En dan gaat het zeker niet alleen om de Duitsers tijdens de oorlog.

Dat de Holocaust zich sterk op de Joden richtte, is veelzeggend. Die grote haat was er al bij Farao ten tijde van Mozes en bij Haman in de tijd van Esther. En dat is door de vele eeuwen heen niet veranderd. Het antisemitisme is ook in de decennia na Auschwitz niet afgenomen, integendeel.

De oorzaak van die haat is ten diepste een geestelijke strijd. De duivel probeerde al door mensen als Farao en Haman Gods verbondsvolk uit te roeien, want uit dat volk zou eenmaal de Zaligmaker geboren worden. Dat is niet gelukt.

Maar de satan gaat door om te voorkomen dat de Bijbelse beloften voor Gods verbondsvolk vervuld worden. Dat is echter tevergeefs. Ondanks alle aanvallen en het grote lijden is het Joodse volk er nog steeds. Dit is een teken dat God werkelijk bestaat en dat Zijn Woord waarachtig is.

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad.