. Een toenemende invloed van vrijzinnigheid is niet onomkeerbaar. Het is al weer enige jaren geleden dat in deze krant stond dat de Southern Baptist Convention besloten had dat gemeenten die met haar verbonden willen zijn, geen vrouwelijke predikanten en ouderlingen mogen bevestigen. Een beslissing die inhoudt dat op termijn onder de Southern Baptists de vrouwelijke predikanten en ouderlingen zullen verdwijnen.

Dit jaar konden we in deze krant lezen dat de Southern Baptist zich hebben teruggetrokken uit de Wereldbaptistenalliantie, omdat zij de koers daarvan te liberaal vindt.

Reeds in het midden van de zeventiende eeuw arriveerden de eerste baptisten in Amerika. Een vijftal baptistische gemeenten in Pennsylvania vormden aan het begin van de achttiende eeuw een associatie (een soort classis, zij het dat de associatie alleen maar besluiten kan nemen met goedkeuring van de gemeenten zelf). Deze associatie nam met enige toevoegingen de Tweede Londense Geloofsbelijdenis aan, de zogenaamde Philadelphia Confession. Van belang om te weten is dat de Tweede Londense Geloofsbelijdenis een bewerking is van de Geloofsbelijdenis van Westminster. Alleen in de leer van de doop, van de kerk en van de verhouding van kerk en staat wijkt men daarvan af. Wel moeten we zeggen dat in de kringen van de baptisten een geloofsbelijdenis meer als een gemeenschappelijk geloofsgetuigenis wordt gezien dan als een akkoord van kerkelijk belijden.

Geen vrije wil
Na de onafhankelijkheid van de Britse koloniën in Amerika werden de baptisten samen met de methodisten de grootste kerkverbanden. Het optreden van armiaansgezinde baptisten in New Hampshire leidde ertoe dat in 1833 de New Hampshire Confession of Faith werd opgesteld. De leer van de vrije wil werd afgewezen en de leer van vrije genade beleden met sterke nadruk op het feit dat de boodschap van Gods genade aan allen gepredikt moet worden met bevel van geloof en bekering. De genoemde belijdenis werd de wijdst verbreide baptistische belijdenis in de Verenigde Staten.

In de loop van de eerste helft van de negentiende eeuw groeiden in Amerika de spanningen tussen noordelijke en de zuidelijke staten. Onder de baptisten leidde dit in 1845 tot een scheuring. Directe aanleiding was de weigering van de zendingsvereniging die onder de nationale Baptist Convention stond om een slavenhoudende zuiderling als zendeling uit te zenden. Dit leidde tot de vorming van de Southern Baptist Convention, met onder haar verantwoordelijkheid een eigen zendingsvereniging. De nadruk op zending en evangelisatie is tot op de dag van vandaag kenmerkend gebleven voor de Southern Baptists.

Tot ver in de negentiende eeuw was de overgrote meerderheid van de Southern Baptists calvinistisch. Dat begon in de twintigste eeuw te veranderen. In 1925 nam de Southern Baptist Convention The Baptist Faith and Message Statement aan. Het gezag van de Schrift, de Drie-eenheid, de verzoening door voldoening, de rechtvaardiging door het geloof, de volharding der heiligen en de noodzaak van bekering en geloof worden daarin beleden. Dat geldt ook voor The Baptist Faith and Message Statement die aangenomen werd in 1963. Op de volharding der heiligen na komen we geen expliciet calvinistische elementen in deze geloofsgetuigenissen tegen. In de twintigste eeuw werd de overgrote meerderheid van de Southern Baptists gematigd tot meer uitgesproken arminiaans.

Structuur
De Southern Baptists zijn de grootste protestantse kerk in Amerika. Zo’n 38.000 gemeenten weten zich ermee verbonden. Men heeft in totaal zo’n 7000 zendelingen en evangelisten in dienst. In totaal heeft men zo’n 16 miljoen leden. Het overkoepelende orgaan van de Southern Baptists is de conventie. Onder de conventie staan niet alleen de raden voor uitwendige en inwendige zending en de raad van de zondagschool, maar ook een zestal theologische hogescholen met in totaal zo’n 12.000 studenten. Wat betreft de zondagschool merk ik nog op dat het hier om een ander type zondagsschool gaat dan in Nederland. In Amerikaanse kerken is de zondagschool ook voor volwassenen. De raad van de zondagschool van de Southern Baptists publiceert voor het zondagschool onderwijs een veelheid van boeken, studiemateriaal en cursussen en is hiermee een machtig lichaam.

Elke gemeente die aan bepaalde voorwaarden voldoet, heeft het recht een vertegenwoordiging naar de jaarlijkse conventie te zenden. Daar wordt de president gekozen. Hij geeft gedurende een jaar aan de conventie leidinggeeft en mag eenmaal herkozen worden. De president benoemt de alles overkoepelende commissie. Deze commissie draagt op haar beurt onder meer de namen voor van mensen die zitting krijgen in de commissie voor de besturen. Deze laatste commissie benoemt vervolgens bestuursleden voor de diverse raden en voor de besturen van de theologische hogescholen; benoemingen waarvoor zij overigens wel de instemming van de conventie nodig heeft.

Na de oorlog
Na de Tweede Wereldoorlog maakten de Southern Baptists een aantal belangrijke ontwikkelingen door. De urbanisatie van de samenleving ging ook hen niet voorbij. Oorspronkelijk woonde de grote meerderheid van de Southern Baptists op het plattenland. Dat is inmiddels niet meer het geval. Niet in de laatste plaats omdat ze in theologisch opzicht conservatiever waren dan de noordelijke baptisten, ontwikkelden zij zich van een regionaal tot een landelijk kerkgenootschap. Inmiddels zijn in alle staten van de Verenigde Staten gemeenten van deze signatuur te vinden.

Vanuit hun geschiedenis waren de gemeenten van de Southern Baptists tot ver in de twintigste eeuw volledig blank. Inmiddels is dat verleden tijd. Men heeft schuld beleden over de houding ten opzichte van het zwarte ras in het verleden. Tal van deze gemeenten zijn multi-etnisch van samenstelling. Onder de zwarte bevolking maar vooral onder mensen met Spaanse wortels tellen de Southern Baptists nu vele leden.

Lange tijd was het gezag van de Schrift onder de Southern Baptists onbetwist. Aan het einde van de negentiende eeuw moest de oudtestamenticus C. H. Toy zijn hoogleraarschap aan Southern Baptist Theological Seminary neerleggen, omdat hij de historiciteit van meerdere gebeurtenissen die in het Oude Testament worden meegedeeld, ontkende.

Na de Tweede Wereldoorlog kreeg een theologie die kritisch stond ten aanzien van de Schrift echter steeds meer ingang in het kerkgenootschap. De andere houding ten opzichte van het schriftgezag ging bijna altijd samen met een ontkenning of in ieder geval een sterke relativering van de eeuwige straf. Hoogleraren en vooraanstaande theologen onder de Southern Baptists beweerden dat er ook zonder persoonlijk geloof in de Heere Jezus Christus zaligheid kon zijn.

Ethisch
De neergang in theologie bleek ook in de houding jegens ethische kwesties en in de levensstijl. Meerdere gemeenten gingen over tot de bevestiging van vrouwelijke ambtsdragers. Abortus werd in bepaalde kringen van het kerkverband acceptabel geacht, en soms zelfs een homoseksuele relatie. Juist stafmedewerkers van raden plachten op deze punten voorop te lopen. Vanouds werden de Southern Baptists zowel door een gemeenschappelijke theologie als door gemeenschappelijk programma’s bij elkaar gehouden. Het is eerste kwam steeds meer onder druk te staan.

Ondertussen hadden de verschillende raden van de Southern Baptist Convention een steeds bureaucratischer karakter gekregen. Ten opzichte van het aantal veldwerkers groeide het aantal stafmedewerkers gestaag. Er ontstond een kloof tussen de leiding van de conventie, de leiding van raden en besturen en de theologische hoogleraren en het grondvlak. Er kwam een scheiding tussen conservatieven en gematigden (een stroming die je met de middenorthodoxie in Nederland zou kunnen vergelijken). Verschilpunt was vooral de visie op het gezag van de Schrift. Op het grondvlak bleef het grootste deel van het kerkvolk overtuigd van het absolute gezag van de Schrift. De meeste predikanten die verontrust waren over de genoemde ontwikkelingen, hadden de neiging zich terug te trekken in hun eigen gemeente, zodat de genoemde ontwikkeling verder door kon gaan. Niet alleen de hogescholen en de verschillende raden, maar ook de kerkelijke pers en de huisuitgeverij Broadman and Holman werden door de gematigden gedomineerd.

Protest
De publicatie van het boek ”The Message of Genesis” van Ralph Elliot in 1961 veroorzaakte een storm van protest. Dit leidde dat de opstelling van The Baptist Faith and Message Statement van 1963, waarin gesteld werd dat de inhoud van de Bijbel waarheid is, zonder enig mengsel van vergissing. In de praktijk bleek men deze zinsnede echter op twee manier uit te leggen. De gematigden stelden dat het hier alleen om geloofszaken ging en de conservatieven om alles wat ons in de Schrift wordt geopenbaard. Dat met de opstelling van The Baptist Faith and Message Statement geen wezenlijke consensus was bereikt, kwam tot uiting in publicatie van het eerste deel van de Broadman Bible Commentary in 1969.

In de jaren zeventig begon de kerkelijke strijd in volle omvang. Een van de katalysatoren in de ontwikkelingen die leidden tot een koerswending in de Southern Baptist Convention was de publicatie in 1976 van het boek ”The Battle for the Bible” van Harold Lindsell, zelf een southern baptist. Onomwonden wees Lindsell theologische hogescholen aan die ten aanzien van het gezag van de Schrift geen klaar geluid gaven. Onder andere noemde hij Fuller Theological Seminary, waar hijzelf had gestudeerd, Concordia Seminary van de Lutheran Church Missouri Synod en de zes theologische hogescholen van de Southern Baptists. Het boek van Lindsell heeft er aan meegewerkt dat er zowel in de Lutheran Church Missouri Synod als in de Southern Baptist Convention een koerswending plaatsvond, waarbij men terugkeerde naar het gezag van de Schrift en de theologie van de confessie die men beleed.

Bij de keer in het kerkverband heeft de oprichting van kerkelijke bladen naast het officiële blad onder verantwoordelijkheid van de conventie een niet te verwaarlozen rol gespeeld. Dat geldt ook voor de stichting van theologische instituten naast de zes officieel aan de conventie gelieerde hogescholen. Twee personen moeten met name genoemd worden als het gaat om de wending in de Southern Baptist Convention. Dat zijn Paul Pressler, een rechter uit Houston, Paigee Paterson, jarenlang president van het Criswel Centre of Biblical Studies en nu president van Southwestern Baptist Theological Seminary. Door een zekere Bill Powell werden zij erop gewezen dat menselijk gezien de spil voor een koerswijziging in de Southern Baptist Convention lag in de verkiezing van een conservatieve president. De structuur van de conventie gaf immers aan de president vergaande bevoegdheden ten aanzien van benoemingen.

De conservatieven klaagden erover dat zij wel geld konden geven, maar dat hun geen invloed werd gegeven. De gematigden bleken echter niet bereid om ook niet-gematigden te benoemen. Zo stelde men dat er het onmogelijk was om de posten van Oude Testament en Nieuwe Testament aan de hogescholen door een conservatief te laten vervullen, omdat geen enkele conservatief over de daartoe vereiste academische bekwaamheden beschikte. De opstelling van de gematigden leidde ertoe dat de conservatieven zich onder leiding van Pressler en Paterson steeds meer gingen mobiliseren. Duidelijk werd dat zij nog altijd de meerderheid van het kerkvolk achter zich hadden. In 1979 werd een president verkozen die zonder meer uitging van het absolute gezag van de Schrift. De Amerikanen gebruiken hier het woord ”inerrancy”, om daarmee aan te geven dat de onfeilbaarheid van de Schrift niet alleen op geloofszaken betrekking heeft, maar op alles wat de Schrift meedeelt. Met name is dan de betrouwbaarheid van de historische mededelingen van de Schrift in het geding. Vanaf nu plachten de presidenten in de benoemingen en voordrachten die zij deden er welbewust op te letten of de betreffende persoon de ”inerrancy” van de Schrift beleed.

Wijzigen
Vanaf 1979 hebben de Southern Baptists onafgebroken een president gehad die het volstrekte gezag van de Schrift erkende. Dat leidde ertoe dat op termijn de samenstelling van de besturen van de theologische hogescholen en van de raden voor de uitwendige en inwendige zending en voor de zondagschool wijzigde. De conservatieve meerderheden slankten vervolgens het bestuurlijk apparaat af. Niet zonder strubbelingen verlegden ook de theologische hogescholen hun koers. Aan Southern Baptist Theological Seminary en Southwestern Baptist Theological Seminary veranderde in een aantal jaren vrijwel de volledige samenstelling van de faculteit. Inmiddels is de Broadman en Holman gestart met de uitgave van een bijbelcommentaar dat uit wil gaan van het volledig gezag van de Schrift, de New American Commentary. Een nieuwe bijbelvertaling is in voorbereiding, een bijbelvertaling die veel directer bij de grondtaal wil aansluiten dan de New International Version die op het ogenblik door de meeste Southern Baptists wordt gebruikt.

De raden voor de uitwendige en de inwendige zending gingen voorop in de koerswending ten aanzien van de vrouw in het ambt. In 1998 werd The Baptist Faith and Message Statement uitgebreid met een artikel over het gezin. Daarin werd de nadruk gelegd op de taak van een vrouw in het gezin en op de roeping van het moederschap. Niet alleen ten aanzien van abortus en homoseksualiteit, maar ook als het gaat om de vrouw in het ambt geeft de Southern Baptist Convention nu een helder geluid.

Tengevolge van de ontwikkelingen onder de Southern Baptists willen ettelijke honderden gemeenten niet langer gerekend worden tot de Southern Baptist Convention. Daar staat tegenover dat conservatieve gemeenten die tot voor kort geen band hadden aan de conventie zich daar nu laten vertegenwoordigen. Met de ”conservative resurgence”, zoals men dat in Amerika zegt, is onder de Southern Baptists de opdracht tot zending en evangelisatie in de wetenschap dat er buiten het persoonlijk beleefde geloof in de Heere Christus geen behoud is, weer helemaal in het centrum gekomen.

Founders Ministries
Een laatste ontwikkeling waarop ik wil wijzen, is de opkomst van de ”Founders Ministries”. Het gaat hier om een beweging die terug wil naar de calvinistische wortels van de Southern Baptist Convention. Men is ervan overtuigd dat het calvinistische geloof van de ”Founding Fathers” van de conventie het meest in overeenstemming is met de Schrift en ook nu nog actueel is. Als echte Southern Baptists wil men niet alleen calvinistisch maar ook missionair zijn.

Welbewust wil de Founders Ministries zich niet al te strak organiseren. Men wil open zijn naar anderen om hen zo voor de leer van vrije genade te winnen. Sinds 1983 organiseert men jaarlijks een conferentie en sinds 1990 publiceert men een tijdschrift dat elk kwartaal verschijnt. Onder anderen Albert Mohler, president van Southern Baptist Theological Seminary, Tom Nettles, hoogleraar kerkgeschiedenis aan dezelfde hogeschool en Mark Dever, predikant van Capitol Hill Baptist Church in Washington D.C., een kerk waar verschillende directe beleidsmedewerkers van Bush kerken, kunnen tot de Founders Movement worden gerekend.

Lessen
Wat wij van de Southern Baptists kunnen leren, is dat een theologische ontwikkeling in liberale zin niet onomkeerbaar is. Het is onjuist zich terug te trekken binnen de kring van eigen gemeente en de ontwikkelingen daarbuiten op hun beloop te laten. Echte trouw aan de Schrift gaat ook altijd samen met de drang om anderen voor Christus te winnen. Als belijders van het Evangelie van vrije genade weten we dat het alleen God is Die daarin de wasdom geeft.

voetnoot (u17(De auteur is kerkhistoricus en predikant van Nederlands Hervormde Kerk in hersteld verband in Elspeet.