”De feiten over globalisering”
Auteur: Wayne Ellwood; vertaald door Menno Grootveld
Uitgeverij: Lemniscaat, Rotterdam, 2003
ISBN 90 5637 462 1
Pagina’s: 160
Prijs: € 9,95; Titel: ”De feiten over internationale migratie”
Auteur: Peter Stalker; vertaald door Marijke Koekoek
Uitgeverij: Lemniscaat, Rotterdam, 2003
ISBN 90 5637 463 x
Pagina’s: 153
Prijs: € 9,95;

Titel: ”De feiten over fair trade”
Auteur: David Ransom; vertaald door Astrid Franssen
Uitgeverij: Lemniscaat, Rotterdam, 2003
ISBN 90 5637 464 8
Pagina’s: 148
Prijs: € 9,95;

Titel: ”De feiten over klimaatverandering”
Auteur: Dinyar Godrej; vertaald door Ellen van Dobben de Bruyn
Uitgeverij: Lemniscaat, Rotterdam, 2003
ISBN 90 5637 465 6
Pagina’s: 164
Prijs: € 9,95.

De basisgedachte van het vrijemarktdenken is dat zowel de aanbod- als de vraagkant beter wordt van onderlinge handel. En als deze regel op dorpsniveau werkt, waarom dan niet op wereldschaal?

Maar juist dat laatste bestrijden de kritische economen en andere wetenschappers. Wereldwijde vrijhandel is niet werkelijk vrij: deze handel is funest voor mens en milieu en leidt tot een „wereldoverheersing door de rijke landen.” Globalisering brengt alleen voordeel voor hen die het al goed hebben.

De serie ”De feiten over…” van uitgeverij Lemniscaat keert zich in vier delen tegen heersende opvattingen over globalisering, eerlijke handel (”fair trade”), klimaatverandering en migratie.

Echte vrijhandel bestaat wereldwijd helemaal niet, betoogt Wayne Ellwood in zijn boekje over globalisering. Rijke landen eisen wel vrije toegang tot de economie van arme landen, maar werpen zelf tariefmuren op om hun eigen economieën te beschermen.

Bovendien valt het op dat veel landen die grondstoffen voor westerse consumptieartikelen produceren (variërend van koffie en cacao tot katoen) een economie hebben die na de koloniale tijd nog niet veel is veranderd. Nog steeds staat de productie ten dienste van het moederland. Ghana produceert enorm veel cacao, maar er wordt nauwelijks chocolade gegeten. En de katoenen spijkerbroek is een symbool van de westerse consumptiemaatschappij, maar wordt geproduceerd in de „postmoderne werkkampen” van de derde wereld.

Op zich is een eenzijdige economie nog niet zo erg, als het maar een eerlijke economie is. Maar de schrijvers van deze serie ontkennen dat dat het geval is. De Zuid-Amerikaanse verbouwers van koffie krijgen op zijn best 10 procent van de prijs van een Hollandse bakje en dat is een percentage waarin de intensieve bewerking nauwelijks wordt weerspiegeld.

Daarnaast wordt in de lage prijs van de producten ook nog vergeten de milieukosten voor de langere termijn mee te rekenen. Bananen en katoen lijken wel natuurproducten, maar bij de productie ervan komen zo veel bestrijdingsmiddelen kijken dat er van werkelijk biologische groei geen sprake meer is. De pesticiden voor de bananenteelt leiden in Latijns-Amerika zelfs tot onvruchtbaarheid bij mannen, maar omdat de drie grote spelers op de wereldbananenmarkt alles doen om te voorkomen dat hun grondpersoneel zich in vakbonden verenigt, gebeurt hier nauwelijks iets aan.

Malaria
Een van de manieren om tegen de onvrije wereldhandel te protesteren is het kopen van ’eerlijke’ producten, waarvan de teler een redelijk percentage krijgt. Op het gebied van koffie is het ”fair trade”-marktaandeel inmiddels al zo groot, dat het de conventionele markt kan beïnvloeden. Enerzijds is dat misschien een goed teken, maar tegelijk is koffie natuurlijk maar een druppel op de gloeiende plaat van de globalisering. Er is pas reden tot optimisme als de toename van eerlijke handel de uitbuiting afremt.

De klimaatverandering is een van de gevolgen van het negeren van de langetermijngevolgen voor het milieu. In de inleiding van ”De feiten over klimaatverandering” wordt terecht de vraag gesteld: Is het reëel voorspellingen te doen over het klimaat over vijftig jaar als we niet eens kunnen zeggen welk weer we volgende week hebben?

Ook geeft het boek aan dat er in de geschiedenis al vele klimaatveranderingen zijn geweest. Het verschil met de huidige is echter dat deze door menselijk handelen wordt veroorzaakt. En dat ietwat speculatieve, onbewijsbare uitgangspunt is de basis van het boek.

Anderzijds zijn natuurlijk veel feiten bekend. Het uitstootvolume van kooldioxide neemt toe. De jaren negentig waren de warmste van het afgelopen millennium met 1998 als topjaar. Een ander gegeven is het oprukken van de malariamug, die ook Nederland binnenvliegt. Interessant is om te zien hoe aan de hand van oude temperatuurmetingen in Engeland aannemelijk kan worden gemaakt dat de seizoenen verschuiven.

Kleine plaatselijke wijzigingen kunnen ook grote veranderingen op mondiaal niveau tot gevolg hebben. Snellere smelting van de noordelijke ijskap bijvoorbeeld verlegt de richting van de warme golfstroom uit de Golf van Mexico naar de Noord-Europese kusten, met alle gevolgen van dien voor het leven in de zee en aan de kusten.

Migratie
Als wereldwijde handel iedereen gelukkig zou maken, zou migratie niet nodig zijn. Toch zijn er wereldwijd 150 miljoen mensen (3 procent van de wereldbevolking) die werken in een ander land dan waar ze zijn geboren. Dit getal is overigens veel lager dan vaak wordt gedacht en ook veel stabieler.

”De feiten over migratie” bevat misschien nog de minst gangbare gedachten van deze serie, omdat Peter Stalker hierin aanvoert dat economische migratie in ieders voordeel is. Migratie leidt wel altijd tot conflicten en verdeelgevechten, maar uiteindelijk gaat iedereen er op vooruit. Het is onjuist, aldus de schrijver, dat immigranten banen stelen. Ze scheppen integendeel juist nieuwe banen. Bovendien accepteren nieuwkomers vaak werk dat autochtonen niet willen doen.

Volgens de schrijver betalen immigranten per saldo meer belasting dan ze aan uitkeringen ontvangen. Het is niet voor niets dat economieën met veel migranten heel sterk zijn, zoals de Verenigde Staten, Singapore en Duitsland. Een bevolkingstoename van 1 procent geeft statistisch een groei in het bruto binnenlands product van ruim 1,25 procent. Dit is een totaal ander verhaal dan bijvoorbeeld dat van de Nederlandse bedrijfseconoom Pieter Lakeman in 1999 in zijn boek ”Binnen zonder kloppen”, waarin hij berekende dat dertig jaar immigratie Nederland maar liefst 70 miljard gulden had gekost.

Stalker roept ertoe op niet moeilijk te doen over nieuwkomers. De doden die vallen bij overtochten aan de Zuid-Spaanse kusten en de ”58 van Dover” noemt hij het „gevolg van de Europese beschermende barrières.” En in de „heilige geschriften van de globalisering”, zoals in internationale handelsverdragen, moet nodig ook eens over migratie worden gesproken.

Rentmeester
Als westerlingen vormen we ongeveer 20 procent van de wereldbevolking, maar leggen we beslag op 80 procent van de bestaansmiddelen en beschikbare energie. De gevolgen daarvan zijn veel groter dan de meeste consumenten zich realiseren. Er zit hier een grote spanning met de christelijke notie van het rentmeesterschap. En hoewel de serie van Lemniscaat mogelijk vanuit een te beperkt marktkritisch uitgangspunt is geschreven, drukken de boeken ons toch met de neus op de feiten.