Je bent Breede voorbij voordat je het weet. En dan is het toch nog even zoeken naar de kerk, die wat verscholen staat in het groen. Het gebouw is buitenom helemaal wit gestuukt. Een roodgeverfde dakruiter zorgt voor een prachtige bekroning.

Het oudste deel van het gebouw is middeleeuws, maar het oogt niet zo. Daarmee is Christiaan Velvis, bouwkundige van Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK), die de kerk in eigendom heeft, het eens. „Zowel aan de buiten- als aan de binnenkant doet de kerk negentiende-eeuws aan.”

Herenbanken

In het interieur geven de kansel, het orgel, maar ook de roodgeverfde banken –waarvan een aantal statige herenbanken– niet de indruk van een middeleeuwse kerk. „In de negentiende eeuw is hier veel vernieuwd”, zegt Gerard Wolthuis, secretaris van de plaatselijke commissie die het gebruik van de kerk regelt. „In die tijd was er geld genoeg. De boeren in Groningen hadden het economische tij mee.”

Er zijn nog enkele middeleeuwse elementen overgebleven, zoals een wijdingszegel aan de noordmuur. Het kwam tijdens de vorige restauratie van 1981 onder de kalklaag te voorschijn. Het zegel toont een aantal wiskundige figuren. Andere middeleeuwse onderdelen zijn de nissen in het koorgedeelte. Een ervan was vroeger open. Hierdoor konden arme mensen, die niet in de kerk durfden of mochten komen, een blik werpen op de bediening van de mis.

Romaanse stijl

In het witte pleisterwerk zijn op diverse plaatsen boogvormige lijnen ingekeept. „Die geven de plaats aan waar vroeger de ramen zaten”, vertelt Wolthuis. „De kerk is gebouwd in romaanse stijl. De ramen waren dus veel kleiner dan nu. Waar vroeger de entree zat, is ook nog zichtbaar. Er waren twee ingangen, een voor de vrouwen en de kinderen, en een voor de mannen.”

Onder de drempel van de huidige ingang ligt een oude grafsteen met de woorden: „Anno 1625 den 14. november is den eerbaren Focke Siers mede kollentour op de bre in den Heere gerustet verwachtende een vroelicke opstanding in Christo.” Het is de oudste grafsteen van de rond de kerk liggende begraafplaats.

Tijdens de laatste restauratie ging het om drie dingen, deelt Velvis mee. „We hebben groot onderhoud uitgevoerd: stuken, schilderen en verven. Dat was zeker nodig voor de dakruiter, waarvan het hout helemaal aangetast was door de boktor. Ook is er aardbevingsschade hersteld. We hebben in totaal 119 scheuren en scheurtjes gevonden. Een deel daarvan liep door in de muren. Er zijn ook meer gebruiksvoorzieningen gekomen, zoals een grotere keuken, een toilet en een betere berging.”

Gefuseerd

De hervormde gemeente Breede fuseerde in 1971 met de hervormde gemeente Warffum. Samen met de hervormde gemeente van Usquert vormen de drie gemeenten nu de protestantse gemeente Warffum-Breede-Usquert. Sindsdien vonden er weinig kerkdiensten meer plaats in de kerk in Breede. In 1992 is de kerk overgenomen door Stichting Oude Groninger Kerken.

„Elk jaar wordt er nog één kerkdienst gehouden”, zegt Wolthuis. „De plaatselijke commissie organiseert jaarlijks een concertreeks en verder wordt de kerk verhuurd voor exposities, muziekuitvoeringen en trouw- en rouwdiensten.”

De kerk is ook de plek voor de nieuwjaarsborrel van de buurt. In de zomer is de kerk open voor toeristen.

Kerken in Groningen opengesteld

De kerk van Breede is een van de 62 kerken van Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) die in de zomer van 2019 open waren. Christiaan Velvis, bouwkundige van SOGK, spreekt van een succes. „De stichting beheert in totaal 93 kerkgebouwen. Wij vinden het mooi als zo veel mogelijk mensen die mooie gebouwen komen bekijken. In 2018 waren er 38 kerken geopend in het zomerseizoen. Dat wilden we in 2019 uitbreiden tot vijftig. Maar het zijn er dus meer dan zestig geworden.”

Velvis stelt vast dat er tijdens de open dagen niets gestolen of vernield is, ondanks het feit dat er geen toezicht was. „Het blijkt dat kerken in Groningen, hoewel vele niet meer in gebruik zijn voor de eredienst, toch waardevol zijn.”