Een schijnfeestje in het NAVO-hoenderhok
Een feestje was de NAVO-bijeenkomst die het 70-jarig bestaan van het bondgenootschap moest vieren zeker niet. Maar kan er met de gemaakte afspraken ook een hoeraatje vanaf?
De afgelopen weken raakte de eenheid binnen de NAVO in opspraak door de Franse president Macron, die het bondgenootschap „hersendood” verklaarde. Zorgen over de militaire alliantie zijn echter al aangewakkerd sinds de Amerikaanse president Trump in 2016 aan de macht kwam en de NAVO als „achterhaald” bestempelde, openlijk bondgenoten bekritiseerde over hun te geringe bijdrages en meermaals dreigde met een vertrek van de VS uit de trans-Atlantische organisatie. Bovendien liepen de spanningen hoog op toen de Turkse president Erdogan in oktober (zonder voorafgaand overleg) Syrië binnenviel.
Onenigheden kende de militaire alliantie van inmiddels 29 lidstaten altijd al en veel kritiek van de politieke leiders is niet ongegrond. Neem de „wake-up call” die de NAVO volgens Macron nodig had om ernstige problemen, zoals de inval van Turkije, te bespreken. Echter, de trend van de afgelopen tijd om de NAVO publiek af te vallen, ondermijnt een beeld van solidariteit en eenheid, waar het bondgenootschap juist voor staat. De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie is opgericht voor collectieve zelfverdediging. Het draait dus om geloofwaardige afschrikking. En dit is nou juist wat door het onvoorspelbare gedrag van de bondgenoten in gevaar komt.
Macrons uitspraken lijken dus niet bedoeld om het beleid van de alliantie duurzaam te wijzigen, maar om een knuppel in het hoenderhok te gooien. En wellicht zelfs om een greep te doen naar Frans leiderschap. De Franse president zorgde dan ook, vlak voor de start van de door de media als „feestelijk” bestempelde bijeenkomst, voor een sneeuwbaleffect aan ondermijnende opmerkingen en zelfs dreigementen. Zo heeft president Erdogan Macron zelf hersendood genoemd. Trump op zijn beurt noemde de Franse uitspraken „gemeen” en „onacceptabel”. Ook deinsde de Amerikaanse president er niet voor terug om Duitsland te dreigen met handelssancties als dit land zijn bijdrage niet verhoogde.
Inhoudelijke component
In deze gespannen atmosfeer kwamen alle NAVO-staatshoofden en -regeringsleiders dus samen om het 70-jarig jubileum te vieren, op 3 en 4 december in Londen. Te midden van de geuite meningsverschillen, publiek geroddel, dreigementen, Trump die geïrriteerd voortijdig vertrok en menig ander getier zou je haast vergeten dat de bijeenkomst ook nog een inhoudelijke component had. Welke afspraken zijn er concreet gemaakt en hoe geloofwaardig zijn ze in het licht van gebrek aan politieke samenwerking? Enkele licht ik eruit.
De bijeenkomst werd afgesloten met de ”London Declaration”. Alhoewel de hoogste baas van de NAVO, Jens Stoltenberg, deze politieke verklaring presenteerde als hét bewijsstuk van een eensgezind bondgenootschap, blijft de tekst veelal beperkt tot grotendeels bekende algemeenheden. Er werd vooral op gehamerd dat alle lidstaten vinden dat verdragsartikel 5 (de ”één voor allen en allen voor één”-afspraak) nog steeds geldt. Dat de gelijkgestemdheid over de kern van de militaire alliantie zo nadrukkelijk bevestigd moet worden, zorgt juist voor onzekerheid over de opvolging ervan.
Er werd deels gehoor gegeven aan het bekende standpunt van de VS dat Europese lidstaten hun defensiebijdragen moeten verhogen. Er zal meer Europees en minder Amerikaans geld naar de vaste NAVO-kosten gaan. Veel heeft dit niet om het lijf, want deze gezamenlijke kosten zijn een miniem bedrag, bestemd voor zaken als het onderhoud van het hoofdkwartier in Brussel. Premier Rutte bestempelde de verhoging van de Nederlandse bijdrage (ruim 5 miljoen euro) als „klein bier”.
De echte discussie over eerlijke kostenverdeling betreft de afspraak uit 2014: elk lid verhoogt zijn defensie-uitgaven tot 2 procent van het bruto binnenlands product in 2024. Hoewel de defensiebudgetten van de Europese lidstaten de afgelopen vijf jaar toenamen, zijn er nog maar negen landen die de 2 procent volgend jaar gaan halen. Ook hebben de meeste landen (inclusief Nederland) nog geen concrete plannen om dit doel te halen.
- Dan was er nog een speciale gast: de minister-president van Noord-Macedonië. De alliantie had gehoopt de bijeenkomst te kunnen afsluiten met een grote klapper: de toetreding van een 30e lid. Spanje kon dit besluit echter nog niet ratificeren vanwege de politieke troebelen in eigen land. Geen beste beurt voor de jubilaris.
- Ten slotte werd vooraf gesproken over een Duits-Frans voorstel om een groep van „wijze personen” in te stellen om de politieke coördinatie binnen het bondgenootschap te verbeteren. In de verklaring was dit teruggebracht tot een verwijzing naar een toekomstig voorstel voor een „vooruitkijkend reflectieproces”. In plaats van zo’n vaag, intern gericht proces zou de NAVO tijd moeten besteden aan een nieuw ”Strategisch Concept” – het belangrijkste NAVO-document, waarvan de huidige versie alweer uit 2010 afkomstig is. Als de alliantie echt mee verandert met haar strategische omgeving, zoals Stoltenberg claimt, dan moeten de lidstaten alle klokken gelijk zetten, door gezamenlijke uitdagingen te identificeren en er met behulp van een nieuwe strategie richting aan te geven.
Geloofwaardig
Kortom, hoewel de tumultueuze top wanhopig poogde een beeld van eenheid uit te stralen, waren de scheuren in de onderlinge verhoudingen zichtbaarder dan ooit. Om een geloofwaardig bondgenootschap het volgende jubileum in te leiden, moeten de lidstaten stoppen met het gekibbel en echte veranderingen gaan doorvoeren.
De auteur is onderzoekster bij Instituut Clingendael.
