De Muur is daarmee altijd nog het beste bewijs dat het socialisme geen geluk bracht. Honderdduizenden Oost-Duitsers vertrokken na 1945 naar het Westen. Voor de DDR was het IJzeren Gordijn bittere noodzaak; de beroepsbevolking zou anders compleet verzwakken.

Nog altijd bestaan er sympathisanten van de DDR die vinden dat de geschiedenis te veel door overwinnaars is geschreven. Die vinden dat de val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989 geen stap naar de vrijheid was. Het is goed om naar hun argumenten te luisteren, maar ze overtuigen overalsnog niet.

Het socialisme beloofde hoop in een duistere wereld. En alles wat hoop biedt, heeft iets van een religie. Omdat deze boodschap van hoop verbonden was aan de staatsmacht, ging dat wringen met de hoop van het Evangelie die de kerk predikte.

Overal in het Oostblok, van de DDR tot Siberië, van Polen tot Albanië, irriteerde het socialisme zich aan het christendom. Het communisme belooft een heilstaat ín deze wereld; Christus spreekt in het Evangelie van een koninkrijk dat níet van deze wereld is. Er zijn altijd mensen geweest die hebben gezegd dat deze twee visies in theorie te verzoenen zijn. Maar in de praktijk zie je ze alleen maar botsen.

Socialistische landen hebben altijd de kerk ingeperkt en tegengewerkt, en soms zelfs verboden. Officieel bestaat er vrijheid van godsdienst, maar de ruimte daarvoor is dan voorbehouden aan wie wil geloven wat de staat toelaatbaar acht. Dat is onmogelijk. Vrijheid denkt niet binnen grenzen.

Dat is ook actueel in het Westen, waar religiestress toeneemt. Sommige politieke visies zeggen geen levensbeschouwing nodig te hebben, en pretenderen vanuit zichzelf waarden voort te brengen. De overheid moet deze in wetten omzetten. De les van de geschiedenis maant hier tot voorzichtigheid.

De val van het communisme in Oost-Europa bracht christenen een vrijheid die ze nooit hadden gekend. Nog steeds getuigen velen dat ze dit hebben ervaren als een gebedsverhoring. Juist in de week van dankdag is het goed om op die manier op de val van de Muur terug te kijken.

Een terechte vraag is natuurlijk of de vrijheid steeds op de juiste wijze is gebruikt. In Duitsland en Tsjechoslowakije was sprake van een vreedzame omwenteling; in Joegoslavië ontstond echter een gruwelijke burgeroorlog. En in het oosten van Oekraïne woedt sinds 2014 een strijd die een late reactie is op het instorten van de Sovjet-Unie. Zo bekeken spreekt die Muur aan de Bernauer Strasse in Berlijn over iets van nu.