De Waalse kerk valt in het niet bij de Grote of Sint-Bavokerk. Bovendien staat ze wat terzijde van de heerweg, in de wijk waar vroeger de begijnen woonden en nu het Haarlemse ”red light district” is. Maar de Waalse kerk is wel de oudste kerk van Haarlem, nog ouder dan de Sint-Bavo, zegt kerkrentmeester Job Nel.

Het bedehuis heeft een complete restauratie ondergaan, mogelijk gemaakt door een legaat van 3 miljoen euro van de voormalige kerkbestuurder Aafke de Jong. „Alles is onder handen genomen, zowel het in- als het exterieur”, vertelt koster Cees Varkevisser.

De kerkzaal ligt er prachtig bij, met drie verschillende soorten banken: dichte banken, open banken en hoge herenbanken, en met historische zeventiende-eeuwse lampen en grafstenen die opnieuw gelegd zijn. Voor in de kerk ligt een stenen rechthoek op de vloer, vlakbij de grafsteen van pastoor Arent van Sassenheim. „Onder die rechthoek bevinden zich vijf Maria-altaren. Ze zijn tijdens de restauratie gevonden. Toen de kerk in protestantse handen overging, zijn ze onder de vloer terechtgekomen”, zegt Varkevisser.

De koster wijst nog op een ander middeleeuws element: schilderingen, die ook gerestaureerd zijn. De oudste is die van de drie Maria’s bij het graf op de paasmorgen. Hun gezichten zijn incompleet. Ze zijn waarschijnlijk vernield tijdens de beeldenstorm. Dat deel van de schilderingen is niet hersteld in verband met de historische waarde.

Geschiedenis

Kerkrentmeester Job Nel wijst erop dat de historie van de kerk teruggaat tot 1263. In dat jaar kwam er een kleine kapel. Dat gebeurde in opdracht van Arent van Sassenheim, die een begijnhof met kapel stichtte voor alleenstaande vrouwen die God wilden dienen.

In 1578 werd de kerk bestemd voor de Walen. Nel: „Vooral na de val van Antwerpen, in 1585, kwamen er veel Zuid-Nederlandse calvinisten naar de Noordelijke Nederlanden, onder wie een groot aantal Franssprekenden. Zij kregen deze kerk door het stadsbestuur toegewezen. De eerste predikant was Jean Taffin, de hofpredikant van Willem van Oranje. Later, na de opzegging van het Edict van Nantes door Lodewijk XIV in 1685, kwamen veel hugenoten naar ons land. Van hen vestigden zich er 2000 in Haarlem. Elke zondagmorgen waren er drie kerkdiensten in de Waalse kerk.”

In de negentiende en in het begin van de twintigste eeuw werden de Franstalige diensten nog goed bezocht, vooral door de elite van de stad. „Die tijd is voorbij”, constateert Nel spijtig.

Kerkbezoek

De zondagse erediensten trekken nog tien tot twintig bezoekers, zegt ds. Henk Spoelstra, die parttime aan de gemeente is verbonden. Hij heeft geen Fransen in zijn voorgeslacht, maar was van 1991 tot 1996 wel predikant van de Nederlandse protestantse kerk in Parijs.

Ds. Spoelstra heeft er geen moeite mee dat er zo weinig kerkbezoek is. „Ik wil de moedeloosheid doorbreken. Als de mensen de moeite doen om te komen, kom ik ook. Ik ben er om het Evangelie uit te delen. Dat is een bron van troost, kracht en ethiek. We hebben een schat in huis, of we nu met z’n honderden zijn, of met z’n tienen.”

Ds. Spoelstra heeft gezien dat de Waalse kerk in Amsterdam bezig is Franstalige migranten en vluchtelingen aan te trekken. „Zoiets zouden we hier ook kunnen doen.”

Bedstede voor de dominee

De Waalse kerk in Haarlem heeft twee bijzondere vertrekken. De ene is de consistoriekamer, waarvan de wanden voor een groot gedeelte betegeld zijn met kleine tegeltjes met allerlei figuren. Ze waren in slechte staat, omdat de muren erachter waren opgebold door uitgekristalliseerd zout. Op sommige plaatsen was de tegellaag los van de muur gekomen. Alle tegeltjes zijn stuk voor stuk onderhanden genomen. Nu zijn ze op een voorzetwand geplaatst om ze te beschermen tegen vocht.

De andere kamer is de vroegere keuken, die in historische stijl is teruggebracht. In de keuken bevindt zich de bedstee voor de knecht. In de negentiende eeuw sliep de dominee er. Nu is de ruimte geschikt voor een high tea.