Wie de schepping aan de kant schuift, komt volgens dr. Prosman in een wereld terecht met een tekort aan zuurstof: het wordt een beklemmende wereld. Prosman, hervormd emeritus predikant in Amersfoort, ziet hier de gevolgen van de secularisatie zoals die zich genesteld heeft in onze westerse cultuur, zo zet hij uiteen in zijn nieuwe boek – onder de veelzeggende titel ”Gedoofd licht. Christenen tussen schepping en secularisatie”. De mens is niet meer opgenomen in een alomvattend, zinvol verband van God, mens en wereld.

Prosman stelt dat niet alleen door de zonde, maar ook door de genade de schepping aan ons zicht is onttrokken. De schepping is voor velen slechts ”natuur”, gevallen schepping, vandaar dat er een nieuwe schepping bij moet komen. „Persoonlijk krijg ik steeds meer moeite met deze benadering”, schrijft hij. „Ik heb het vermoeden dat ons iets wezenlijks wordt ontnomen. Omdat de schepping ingekapseld wordt door de zonde of door de genade is een spontane verwondering over de schepping niet meer mogelijk. Je gaat als vanzelf met argwaan naar de schepping kijken. Maar kan het de roeping van een christen zijn om de schepping met argwaan te benaderen? Is het niet een heel troostende gedachte dat God Zich nog steeds, zonder omwegen, in de schepping bekend maakt?”

De schepping mag geen schepping meer zijn, schrijft u. Wat is er misgegaan?

„De oude harmonieuze drieslag: God, mens en schepping, die tot in de moderne tijd gangbaar is geweest en de gehele westerse cultuur heeft gedragen, is uit elkaar gevallen. Ze vormen geen bezield verband meer. Door de opkomst van de wetenschap krijg je een tweedeling tussen subject en object en dat heeft ertoe geleid dat de mens zich zelfstandig opstelde ten opzichte van schepping en God en ook ten opzichte van zichzelf omdat de mens opgedeeld wordt in lichaam en geest. De mens is vervreemd van zichzelf, de schepping en ook van God. De aanwezigheid van God wordt niet meer gezien in de schepping. De schepping heeft daarom geen zelfstandige waarde meer.”

U stelt dat de schepping in zichzelf goed is. Schepping staat gelijk aan goedheid. Maar moet de schepping niet verlost worden omdat het kwaad erin geslopen is?

„De méns is gevallen, maar dat kun je niet van de schepping zeggen. De schepping staat daar buiten en is daarom intact gebleven. Daarom kan God Zich ook in de schepping openbaren. Hij kan Zich zelfs gemakkelijker in de schepping openbaren dan in de mens. Want de mens heeft gezondigd, niet de schepping. Wel heeft de schepping als Gods werkelijkheid de gevolgen van de opstand van de mens ondervonden.”

Ontwrichting

Door God en schepping van elkaar te ontkoppelen is volgens dr. Prosman een fundamentele ontwrichting in de hand gewerkt. Hij ziet daarin ook de funeste rol van de kerk, die de laatste decennia vaste ordeningen van het bestaan onder vuur heeft genomen, zoals blijkt rond huwelijk, gezin, seksualiteit en ethiek in het algemeen.

Prosman: „Men heeft in kerk en theologie sinds geruime tijd afstand genomen van de schepping om meer ruimte te scheppen voor de geschiedenis. Dat is een proces, waarin mensen zélf gaan sturen, op weg naar de eindtijd, het eschaton, waar alles op is gericht. Dat heeft een ontworteling tot gevolg gehad, waardoor wij niet meer kunnen teruggrijpen op de schepping voor onze oriëntatie en zingeving, voor ethische beslissingen. Het moreel beraad wordt dan in de samenleving gevoerd, liefst zo breed mogelijk. Men is op zoek naar de waarden die op dat moment van belang zijn in de cultuur, maar we oriënteren ons niet op de schepping.”

Waarom is die oriëntatie op de schepping dan zo heilzaam?

„De mens vindt een ankergrond in de schepping die zingevend is. Wij moeten zelf zin geven aan ons bestaan. Maar hoe kan de mens zijn eigen bestaan zin geven? Nee, zijn bestaan hééft al zin, bij voorbaat. Juist krachtens de schepping. Omdat hij in deze schepping thuishoort en daar Gods openbaring op hem afkomt.”

De schepping zucht en is aan het lijden onderworpen.

„Maar dat lijden is er omwille van de mens, zo leert Romeinen 8. De schepping moet lijden, terwijl de mens de schuldige is. En daarom is er een roep en verlangen naar bevrijding. De mens tast naar zingeving in deze wereld. Er wordt niet voor niets zoveel over zingeving gesproken, omdat die aan alle kanten ontbreekt. Als deze zin ontbreekt, dan heb je als kerk een grote verantwoordelijkheid hoe je dan de schepping presenteert. Als je de schepping alleen presenteert als vol lijden en gebroken, dan ontneem je ook de niet-gelovige mens een stuk houvast.”

U constateerde in eerder werk ten aanzien van homoseksualiteit een verschuiving van accepteren naar waarderen. Homoseksualiteit moet in de ogen van velen gezien worden vanuit de veelkleurigheid van de schepping. Maar dat is toch ook een waardering van de schepping?

„Welke veelkleurigheid wordt hier bedoeld? Dat de mens is geschapen als man en vrouw is een gegeven waar niemand onderuit kan. Het bevat de grondstructuur van de schepping. Er speelt echter iets anders. Het líjkt dat de discussie op dit punt over de schepping gaat. In werkelijkheid gaat die over de geschiedenis als een proces van emancipatie van de mens. De vooruitgang van de geschiedenis maakt ons los van de structuren van de schepping. De schepping houdt ons vast in het verleden, terwijl de geschiedenis open is naar de toekomst. Dat bepaalt de ethische discussie over tal van onderwerpen. Tegenwoordig ligt de nadruk op de mens als een wezen dat zich vrij mag en moet ontplooien.”

Hoe beziet u de discussie over het klimaat? Als een eerherstel van de schepping?

„Degenen die zich druk maken om het klimaat lijken allemaal heel dicht bij ons te staan, want als christen heb je toch een hart voor de schepping? Dus moet je er het voortouw in nemen. Maar het punt is dat de klimaatactivisten de visie op de schepping koesteren die er sinds de moderne tijd gekomen is, namelijk dat we de schepping gebruiken als neutrale schepping. Alleen, we gebruiken hem kennelijk verkeerd. Maar de gedachte is dezelfde gebleven: er is geen zicht op de eigen aard van de schepping als Gods openbaring tot ons. Het is hetzelfde kader als de Verlichting. De visie van de klimaatactivisten is seculier.”

U hebt in uw proefschrift over Nietzsche uiteengezet dat de secularisatie niet zomaar uit de lucht is komen vallen. Wat is de taak van de theologie?

„Als je de secularisatie in kaart brengt, moet je een dwarsdoorsnede van de cultuurgeschiedenis ervan geven. Ik vind het jammer dat dat beperkt gedaan wordt. Het gaat erom dat je theologie bedrijft in de context van deze tijd. Dat deden de kerkvaders al. Ze wisten precies wat er aan de hand was. We zijn vaak heel binnenkerkelijk bezig en beperken de focus enorm. En dan moeten we antwoorden formuleren op de grote vragen. We zijn er helemaal niet toe in staat. Zeker niet als de theologie ook nog een keer de schepping afschrijft.”

Diepteboring Prosman over secularisatie

Adrie Anthonie Alexander Prosman (1948) studeerde theologie in Utrecht en Leiden en werd in 1977 hervormd predikant in Genderen en Doeveren. Daarna stond hij in Utrecht (legerpredikant, 1984), Harmelen (1990), Zoetermeer (1997) en Hoogeveen (2005). Ds. Prosman ging in 2012 met emeritaat. De predikant promoveerde in 2007 op de dissertatie ”Geloven na Nietzsche. Nietzsches nihilisme in de spiegel van de theologie”. Hij publiceerde onder meer ”Homoseksualiteit tussen Bijbel en actualiteit. Een poging tot verheldering” (2013) en ”De onverwerkte Holocaust. Spiegel voor de kerk van nu” (2015).

In zijn nieuwe boek ”Gedoofd licht. Christenen tussen schepping en secularisatie” (uitg. Aspekt, Soesterberg) geeft de predikant een uitgebreid overzicht van hoe filosofen en theologen de complexe relatie tussen God, ziel en natuur (schepping) hebben uiteengezet. Hij eindigt met een analyse van het gedachtegoed van H. Bavinck, H. Berkhof, O. Noordmans en A. van de Beek. Deze laatste twee laten schepping en verlossing in elkaar overvloeien. „Zij kunnen geen recht doen aan de schepping, omdat het hun uitsluitend om de verlossing, het kruis, gaat. Dat is toch de gereformeerde theologie op zijn kop gezet. Deze decennialange ontwikkeling heeft helaas een enorm stempel gezet op de theologie en predikanten kunnen zich daar moeilijk aan ontworstelen.”