De tweede Boekenweek voor Jongeren, die vrijdag 20 september van start gaat, heeft een missie: meer jongeren in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs aan het lezen krijgen. Om dat doel te bereiken, riepen Stichting CPNB, Stichting Lezen en De Schrijverscentrale vorig jaar de prijs ”Beste Boek voor Jongeren” in het leven. Een bekende prijs onder een nieuwe naam –want eerder was er al de Jongerenliteratuurprijs of de Dioraphte Literatourprijs– en met iets gewijzigde voorwaarden (zo is de leeftijdscategorie niet langer 15 tot 30 jaar, maar 15 tot 18 jaar).

Vijf boeken uit eigen land en nog eens vijf boeken van overzee maken kans op een bedrag van 2500 euro. Om het belang van goede boekvertalingen te onderstrepen moet de auteur in de categorie vertaalde boeken het prijzengeld delen met de vertaler.

De nominaties van dit jaar draaien stuk voor stuk om loodzware thema’s. De daarbij behorende pijn kruipt soms diep onder de huid, maar hopeloos worden de boeken nooit.

De shortlist met van oorsprong Nederlandstalige literatuur bestaat uit titels die in het afgelopen jaar goed werden ontvangen. ”Concept M” (Aafke Romeijn), ”De dag die nooit komt” (Olivier Reps), ”En ik was zijn held” (Rindert Kromhout), ”Roza” (Olivier Willemsen) en ”Zomervacht” (Jaap Robben) kregen na verschijning een warm onthaal.

Ook de vijf vertaalde nominaties konden op goede kritieken rekenen. ”67 seconden” (Jason Reynolds), ”De dag van Eden” (Liz Flanagan), ”Mijn allerliefste schat” (Gabriel Tallent) en ”Wit konijn, rode wolf” (Tom Pollock) werden positief ontvangen. ”In dromen lieg je niet” van Malin Persson Giolito ging in thuisland Zweden meer dan 300.000 keer over de toonbank.

Blauwtje lopen

Te midden van al die lof blijkt het lastig een gemene deler voor de nominaties te vinden. De thema’s variëren van ethische vraagstukken (”Concept M”) tot schietpartijen met dramatische gevolgen (”In dromen lieg je niet” en ”67 seconden”), een loodzware zorgplicht (”Zomervacht”) en een incestueuze relatie (”Mijn allerliefste schat”). Ook qua genre (historische non-fictie en literaire non-fictie) en stijl (verhalend en een verse novel, met een verhaallijn in dichtvorm) zijn de verschillen groot. Toch laat de overkoepelende thematiek zich met één woord samenvatten: het beste boek voor jongeren van 2019 draait onmiskenbaar om jongerenproblematiek – en dan niet uit de categorie een blauwtje lopen.

In al hun verscheidenheid worstelen de hoofdpersonen met dezelfde vraag: hoe vind ik mijn weg te midden van alle innerlijke, huiselijke en maatschappelijke onrust? Daarmee sluiten de auteurs aan bij de existentiële worstelingen waarin jongeren zomaar vastlopen – zoekend naar houvast in een op drift geslagen wereld.

Schrijnend

Kenmerkend voor de postmoderne jeugdliteratuur is dat die existentiële vragen niet afdoend worden beantwoord. God is in alle genomineerde boeken ver weg, waardoor de hoofdpersonen stuk voor stuk aan zichzelf en hun omgeving zijn overgeleverd. Het leidt tot schrijnende situaties waarin de hoofdpersonen ver boven hun macht moeten tillen. Ze worden verantwoordelijk gehouden (”In dromen lieg je niet”), verantwoordelijk gemaakt (”Zomervacht”) of voelen zich zelf verantwoordelijk (”Concept M”). Er is, kortom, weinig opbeurends, of het moet een ontluikende puberliefde te midden van alle sores zijn. Toch kunnen ook de romances de innerlijke pijn niet verhullen. Soms worstelt een hoofdpersoon met homoseksuele gevoelens of wordt de liefde voor geld gekocht.

Pasklare oplossingen

Wie al die worstelingen op zich laat inwerken, kan het gevoel krijgen door een tank te worden platgewalst. Toch worden de boeken ondanks de heftige thematiek nooit gitzwart. Ze sporen de lezer eerder aan tot zelfreflectie en nadenken. Pasklare oplossingen zijn er nooit, maar daardoor winnen de boeken wel aan diepgang.

Die prikkel om zelf na te denken is dan ook een tweede gemene deler te midden van alle genres en stijlen. In ”Concept M”, dat zich afspeelt in Nederland in 2020, passeren actuele maatschappelijke dilemma’s de revue en worden lezers uitgedaagd hun eigen standpunten te formuleren of te heroverwegen. ”De dag die nooit komt”, over een warrige en verwarrende hoofdpersoon, stimuleert lezers om psychische problemen eens van een andere kant te zien. En ”67 seconden”, met poëtische zelfreflecties van een op wraak beluste straatjongere, prikkelt om na te denken over de consequenties van een voorgenomen besluit.

Rauwheid

Ondanks alle rauwheid laten de boeken zich dan ook niet wegleggen zonder de lezer op zijn minst nog eens op diens meningen en opvattingen te hebben bevraagd. De nominaties van de tweede Boekenweek voor Jongeren bieden daarom geen goedkoop vermaak, maar serieuze kost over serieuze kwesties.

Christelijke lezers zullen zich lang niet altijd herkennen in de leefwerelden die worden geschetst. Toch loont het om de boeken niet links te laten liggen: ze behandelen onderwerpen die veel leeftijdsgenoten bezighouden en die maatschappelijk heel relevant zijn – hoe dystopisch of hallucinant de leefwerelden van de hoofdpersonen soms ook zijn.

Tegelijkertijd bieden ze geen echt antwoord op de vraag hoe en waar lezers geborgenheid vinden. Die confrontatie kan echter geen kwaad. Pasklare oplossingen zijn er al genoeg, maar juist daar zitten veel pubers niet op te wachten.

Boekenweekgeschenk 3PAK

Ter gelegenheid van de Boekenweek voor Jongeren (20-29 september) verschijnt ”3PAK”, een boekje met drie korte verhalen. Jongeren krijgen de bundel cadeau in de boekwinkel en bij de openbare bibliotheek. De verhalen zijn anders van insteek –oppervlakkiger– dan de nominaties voor de prijs voor het Beste Boek voor Jongeren

In ”Exposure” beschrijft Margje Woodrow de worstelingen van een meisje met verkeerde vrienden, een onveilige thuissituatie en een vergevende lerares. ”Brüders auf Berlin” van Joost Klein is een nogal expliciet verhaal over feesten met een beetje seks en veel drugs en alcohol. ”Echo” is het verhaal van Karin Amatmoekrim over een meisje met homoseksuele gevoelens en een moeilijke thuissituatie.

Aan alle verhalen ligt een voorgeschiedenis van ontsporing ten grondslag. Zelfs een ogenschijnlijk stabiele thuissituatie kan bij nader inzien heel onveilig blijken – een thema dat ook in christelijke gezinnen relevanter is dan vaak wordt vermoed.

De maatschappelijke relevantie ten spijt is ”3PAK” geen aanrader. Dat heeft vooral te maken met de banaliteit en de seksuele moraal in sommige verhalen. ”3PAK” is daarmee geen goede representant van de genomineerde jongerenboeken. Die graven dieper en ze zijn tijdlozer in een wereld die vooral wordt gedomineerd door vluchtigheid en sociale media.