In de praktijk zou dit beteken dat de kozakken meevechten aan de kant van de Ossetiërs in hun streven zich aan te sluiten bij Rusland. De op Russisch territorium wonende kozakken staan inderdaad bekend om hun sterk Russisch-nationalistische instelling en werpen zich steeds vaker op als fanatieke verdedigers van de Russische buitengrenzen.

De Russische en Ossetische autoriteiten hebben met klem ontkend dat er kozakken actief zijn op Zuid-Ossetisch grondgebied. Maar inmiddels hebben vertegenwoordigers van verschillende kozakkengemeenschappen in de Russische pers bevestigd dat hun leden actief zijn in het conflictgebied. De meesten benadrukken wel dat dit op „puur vrijwillige basis” is.

Al in april riepen tijdens het Tweede Internationale Kozakkencongres in de Zuid-Russische stad Rostov aan de Don veel deelnemers op Zuid-Ossetië te steunen in zijn strijd tegen Georgië. Maar het kwam niet tot een gemeenschappelijk actieplan. Het liet daarom de keuze om naar de afvallige Georgische provincie af te reizen over aan de individuele gemeenschappen en hun vrijwilligers. En die hebben het er niet bij laten zitten. Behalve dat er op grote schaal vrijwilligers naar Ossetië zijn afgereisd, is er ook sprake van meer gecoördineerde acties.

Zo overwegen de Tersk-kozakken een gevechtscontingent naar de afvallige deelrepubliek te sturen. „Wij zijn bereid onze Ossetische broeders te steunen”, zegt hun ataman (leider) Vasili Bonderjev in een interview met de Russische krant Nezavisimaja Gazeta. „En we zullen hierover volgende week tijdens een bijeenkomst in Vladikavkaz een definitieve beslissing nemen.”

De Don-kozakken zeggen nu al formeel hulp te hebben gestuurd naar Zuid-Ossetië. Volgens ataman Nikolaj Kozitsyn betreft dit op het moment voornamelijk juristen en artsen. Maar hij sluit niet uit dat de hulp zich op korte termijn zal gaan verbreden. Hij verwijst daarbij naar de inzet van de Don-kozakken in andere grensconflictgebieden waar Russische belangen in het spel waren, zoals Transdnjestrië, Abchazië en zelfs Kosovo.

Kozakken waren ook al betrokken bij de twee oorlogen in Tsjetsjenië. Overigens waren de Russische autoriteiten daar niet onverdeeld gelukkig mee. De kozakken bleken niet altijd even gehoorzaam te zijn aan de Russische leidinggevenden. Bovendien onderscheidden ze zich door buitengewoon bruut optreden jegens de burgerbevolking, op een manier die zelfs voor het Russische leger te ver ging.

Toch verleent het Kremlin de kozakken steeds meer volmachten op het gebied van de rechtshandhaving en de grensverdediging. De belangrijkste reden is de toenemende onrust aan de zuid- en oostgrenzen van Rusland en het chronische gebrek aan goedgetrainde eigen manschappen om orde en rust te handhaven.

De kozakkengemeenschappen doen op hun beurt hun uiterste best om weer de status te verkrijgen die zij hadden voor de communistische omwenteling van 1917. Toen vormden zij nog een vast onderdeel van het Russische leger, verantwoordelijk voor de verdediging van de Russische grenzen en deels ook voor de handhaving van de binnenlandse orde.

In menige oorlog buiten Rusland speelden ze een doorslaggevende rol vanwege hun opmerkelijke vechtlust en wrede optreden. Maar ook toen bestonden er al problemen tussen de eigenzinnige kozakken en de Russische autoriteiten.

De kozakken, deels afstammelingen van de tataren en deels uitgestotenen uit de Russische samenleving, leefden van oudsher in eigen autonome militaire gemeenschappen met eigen waarden en normen. Ze stonden bekend om hun grote trouw aan de Russische tsaar en hun sterke orthodoxe geloof. Tegelijkertijd waren het vrijbuiters.

Toen de communisten in 1917 de macht in Rusland grepen en er een burgeroorlog uitbrak, steunden de kozakken actief de witte contrarevolutionairen. Toen die uiteindelijk het onderspit delfden, was het snel gedaan met de speciale positie van de kozakken.

De communisten onderdrukten hen vanwege hun tsarengezindheid op grote schaal als ”vijanden van het volk” en tienduizenden vonden er de dood in strafkampen. De kozakkengemeenschappen werden opgeheven, en in feite ook het kozakkendom zelf.

Pas met de val van het communisme en het aan de macht komen van Boris Jeltsin als president van Rusland kregen de kozakken langzaam maar zeker eerherstel. Inmiddels zijn er zo’n 600.000 Russische ingezetenen officieel door de staat erkend als kozakken; in totaal wonen er in Rusland naar schatting 4,5 miljoen kozakken.

Ook worden in toenemende mate militaire kozakkengemeenschappen in ere hersteld, evenals de speciale kozakkenkadettenopleidingen. Vooral sinds het aantreden van president Poetin is dit proces in een versnelling geraakt.

Poetin ziet in de militaire gemeenschappen ideale kweekvijvers voor het Russische leger, dat een groeiend tekort aan goede manschappen heeft. In ruil voor hun loyaliteit biedt hij de leiders van de kozakkengemeenschappen hoge politieke en militaire rangen.

Ook heeft Poetin een speciale kozakkenafgezant aangesteld die permanent contact onderhoudt met de inmiddels vele tientallen kozakkengemeenschappen nabij de Kaukasus en in Siberië nabij de Kazachse en Chinese grens. Sommige van deze gemeenschappen hebben inmiddels uitgebreide bevoegdheden gekregen om de orde in hun regio te bewaken, weliswaar in nauwe samenwerking met de lokale politie.

In sommige regio’s mengen ze zich ook actief in de lokale politiek, waarbij ze zich meestal openlijk intolerant opstellen jegens niet-etnische Russen. In de aan de Kaukasus grenzende provincie Krasnodar steunden de kozakken zelfs openlijk de racistische acties tegen de Turken-Mescheten. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in de grootschalige emigratie van deze moslimbevolkingsgroep naar de VS, waar zij asiel hebben gekregen.