Als we doorgaan met concurrentielandbouw weten we één ding zeker: óf ik, óf mijn buurman is over tien of twintig jaar geen boer meer, stelt Schippers. Aan de hand van een grafiek toont hij de teloorgang van de boerenstand in Nederland. Opmerkelijk: afname van het aantal boeren gaat gelijk op met afname van de biodiversiteit op het platteland.

„Het is tekenend dat op onze akkerbouw- en melkveebedrijven al veertig jaar geen overlevingskansen meer zijn voor bijenvolken. Tot ongeveer 1960 bestond de helft van het landbouwareaal uit bloemrijk gras- en bouwland. Toen is de landbouw door overdadig gebruik van kunst- en drijfmest en bestrijdingsmiddelen en door specialisatie en mechanisatie volledig uit de bocht gevlogen.”

Jesaja

Dit is niet nieuw. De profeet Jesaja trekt al van leer tegen grootgrondbezitters die Gods gebod van erfelijk bezit (continuïteit) aan hun laars lappen, „degenen die huis aan huis trekken, akker aan akker brengen.” De geschiedenis van Naboth laat volgens Schippers zien dat de problemen beginnen als die continuïteit wordt doorbroken. Toen het volk Gods waarschuwingen bleef negeren spuugde het land uiteindelijk het volk uit en kreeg het eindelijk de rust die de sabbatsjaren hadden moeten brengen (2 Kronieken 36:21).

Het sabbatsjaar was volgens Schippers een belangrijk onderdeel in Gods ‘bouwplan’. Regelmatige braaklegging is belangrijk voor de bodem en voor natuurlijke plaagbestrijding. De opdracht die de mens bij de schepping kreeg is volgens het Hebreeuws de hof „te dienen en te bewaken” (Genesis 2:15).

Slaaf en overheerser

Boeren vormen de grondslag van de samenleving, als heer en dienaar, zoals Schippers het formuleert. In plaats daarvan zijn ze echter slaaf en overheerser geworden: „Enerzijds boeren we ten koste van onze leefomgeving en van collega-boeren. Anderzijds wordt er over onze rug veel geld verdiend door agrobusiness en overheid.”

De boer moet weer dienaar van de schepping en heer van de markt worden, stelt Schippers. „In plattelandsgebieden kunnen boeren coöperaties vormen om hun eigen afzet te regelen, maar zeker in de buurt van steden is er geen enkele reden om niet de wereldmarkt de rug toe te keren en de blik op bodem en mensen te wenden.” Gemeenschappen zijn vernield maar kunnen worden hersteld.

Toonaangevend

Dit wordt in praktijk gebracht op De Buytenhof in Rhoon, die Schippers heeft helpen opzetten. In 2012 werd het familiebedrijf uitgeroepen tot het meest toonaangevende multifunctionele landbouwbedrijf van Nederland. Landbouwminister Carola Schouten is klant in de landwinkel.

Schippers zelf is een aantal jaren geleden in de Betuwe neergestreken. Daar combineert hij zijn werkzaamheden als kleine zelfstandige (Aardewerk Advies) met het verbouwen van voedsel op kleine schaal. Voor het huis heeft hij, naar oude traditie, weer een grote moestuin aangelegd en op de halve hectare achter lopen kippen voor de eieren, een paar schapen en in de toekomst wellicht varkens voor de slacht, en experimenteert hij met oude graanrassen waar hij zelf brood van bakt.

Tussen de hoge stengels bloeien korenbloemen. „Serieus graan telen met behoud van biodiversiteit is mogelijk, maar we moeten geen hogere opbrengst willen dan gemiddeld 6 ton per hectare. Hetzelfde voor grasland. Een stikstofgift van 100 kilo per hectare per jaar is maximaal.”

U bent geen vegetariër?

„Het met mate eten van vlees kan laten zien dat we begrip hebben van het cruciale principe van zelfopoffering. Maar dan wel binnen de context van een zorgzame, grondgebonden veehouderij. De landbouwvorm die de toekomst heeft is het ouderwetse gemengde bedrijf, waarin vee onmisbaar is.”

Wellicht brengt de techniek uitkomst.

„Als de landbouw voortgaat op de ingeslagen weg zullen we ook de klimaatdoelstellingen nooit halen. Er is veel fossiele brandstof nodig voor de productie van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, landbewerking en voedselverwerking.

De universiteit van Wageningen –waar ik zelf ook heb gestudeerd– denkt nog steeds dat we de problemen gaan oplossen met techniek, maar het is dwaasheid om de problemen te willen oplossen met de veroorzaker ervan. We moeten de waarde van handwerk weer leren inzien. In plaats van energie te verspillen in de sportschool kun je een groot deel van je voedsel zelf verbouwen.”

Waarom ”Boeren met ontzag”?

„Onze grondhouding moet zijn: respect voor de schepping, waaronder het bodemleven dat zo ontzaglijk ingewikkeld is dat we het nooit volledig zullen doorgronden. En bovenal respect voor de Schepper; de vreze des Heeren, zoals dat in de Statenvertaling zo mooi heet. Dat spreekt ook niet-christenen aan: het besef van iets hogers. Want voor wie consequent is in het evolutionistisch wereldbeeld, is het leven uiteindelijk zinloos.

Dat begrip ”vreze des Heeren” wordt in reformatorische kringen veel gehanteerd. Maar vaak zonder zich bewust te zijn van wat het impliceert voor onze omgang met het land en de dieren. Ook door reformatorische kwekers wordt de schepping nogal eens misbruikt. Mijns inziens kun je praktijken als bio-industrie en industriële boomteelt niet scharen onder boeren met ontzag voor de ontzag.”

Een jonge reformatorische bioboer kreeg zoveel negatieve reacties dat hij afzag van een gesprek voor deze serie. Zijn reformatorische christenen zo bezig met het geestelijke leven dat ze in de Bijbel geen opdrachten lezen voor het aardse?

„Dat komt ook in de evangelicale wereld voor. Ik reken mezelf niet tot de gereformeerde gezindte, maar heb veel waardering voor het onverkort vasthouden aan Bijbelse waarheden. Het moet echter niet blijven bij woorden. De kerk kan bij de invulling een rol spelen, bijvoorbeeld door het organiseren van een dorpsmaaltijd op dankdag.

Ik heb lezingen gegeven in de regio Staphorst-Rouveen voor meest reformatorische boeren. Die waren oprecht geïnteresseerd in deze dingen. De SGP was trouwens na boeren de grootste afnemer van mijn boekje ”Boeren met ontzag”.”

Dus er is nog hoop?

„Er is een groeiende nevenstroom van zorgzame boeren, waarbij ook steeds meer christenen zich aansluiten. De hoofdstroom zal echter voorlopig niet wezenlijk veranderen en daardoor nog tegen heel wat muren oplopen. De bedrijfseconomische belangen zijn te groot, ook bij de overheid.

Ik heb echter Hoop met een hoofdletter. Ten eerste omdat wij de wereld niet hoeven te voeden. Wat wij de wereld vooral hebben gebracht is industrialisering met als gevolg verstedelijking en beschadigde economieën. Wereld, hoed u voor een gidsland als Nederland.

Wel kunnen we zorgzame landbouw ondersteunen in gebieden waar de voedselopbrengst verdubbeld of verdrievoudigd kan worden zonder de schepping geweld aan te doen. Dan is er ook genoeg te eten als de wereldbevolking groeit naar 10 miljard zielen. Alleen moeten wij stoppen met de arme landen leeg te zuigen. Er is genoeg voor ieders behoefte maar niet voor ieders hebzucht.

Ten tweede omdat wij de wereld niet kunnen redden. Dat zal God alleen doen en dat geeft rust. De aarde wordt gelouterd door vuur, maar de nieuwe aarde zal waarschijnlijk agrarischer zijn dan we vaak denken. God is een God van continuïteit.”

serie

Boer en natuur

Boeren zijn vaak negatief in het nieuws als het om natuur gaat. Toch zijn er tal van positieve initiatieven. Deel 8 (slot).