Mijn catechisatieperiode is lang geleden. Maar ik herinner mij nog wel de bijeenkomst waarop onze predikant Zondag 31 van de Heidelbergse Catechismus besprak, over de „sleutels” voor de toegang en sluiting van het hemelrijk. Daarbij betrok hij de gelijkenis van de arbeiders in de wijngaard.

Gevraagd naar hun mening, vonden alle catechisanten het onrechtvaardig dat de arbeiders die het laatst aan het werk waren gegaan even veel loon kregen als de arbeiders die ’s morgens vroeg waren begonnen. Bij gelijk werk hoort gelijk loon op basis van gewerkte uren, zo was de breed gedragen opvatting.

Onze predikant legde uit dat de hemelse gerechtigheid een andere is dan de aardse. Er zou op aarde immers arbeidsonrust ontstaan als de laatsten op de arbeidsmarkt steeds de eersten zouden zijn en het vervolgens aantrekkelijk zou worden om bij de laatsten te horen.

Uitzonderingen

Nog steeds is de maatschappelijke norm dat er een proportionele, gelijkmatige verhouding moet bestaan tussen opleiding, prestatie en beloning, hier aangeduid als de OPB-formule. De prestatie moet overigens wel meetbaar zijn en ten dienste staan van de instandhouding en leefbaarheid van onze maatschappij. Op de formule komen weliswaar vele uitzonderingen voor, zoals ook in genoemde gelijkenis bleek: een lagere prestatie met een hogere beloning en ook omgekeerd.

De formule is gangbaar in vrijwel alle maatschappelijke sectoren, zoals het bedrijfsleven, de landbouw, het onderwijs en de kunsten en wetenschappen. Waar de proportionele verhouding binnen de maatschappelijke norm uit balans is, wordt die gecorrigeerd door cao’s, wetgeving, gereguleerde marktwerking en ook de publieke opinie. Denk aan de kritiek op de hoge beloningen voor bankdirecteuren, maar ook op het uitblijven van kritiek als het sport- en muziekidolen betreft.

Uit balans

Een sector waarin de OPB-formule vaak uit balans is, is de politiek, die toch van groot belang is voor de instandhouding van onze maatschappij. De beloning voor geleverde prestaties wordt daar niet primair uitgedrukt in geld, maar in verkregen stemmen van kiezers.

De formule raakt uit balans wanneer de meetbaarheid van prestaties en de gerichtheid op de instandhouding van onze maatschappij uit beeld raken. Zo was er bij de laatstgehouden Provinciale Statenverkiezingen sprake van politieke partijen die als laatste waren binnengekomen, weinig of geen aanspraak konden maken op geleverde prestaties in de afgelopen bestuursperiode en soms ook geen onderbouwde plannen hadden voor de komende. Toch werden deze vooralsnog ‘prestatielozen’ met hoge beloningen in de vorm van stemmen gewaardeerd, op basis van door deze partijen voorgestelde, abstract ogende veranderingen. Voor velen is dit grillig en onrechtvaardig politiek gedrag, dat overigens ook bij andere verkiezingen voorkomt.

Onbehagen

De gelijkenis van de arbeiders in de wijngaard vertelt niet hoe de laatsten, die het eerst en verhoudingsgewijs royaal uitbetaald werden, zich voelden. We mogen niet vergeten dat zij zich, als pas in laatste instantie gehuurde arbeiders, achtergesteld voelden: „omdat niemand ons gehuurd heeft” op die lange dag van werkloosheid. Dat er bij hen onbehagen over de maatschappelijke situatie bestond, is wel zeker.

In hoeverre die achterstelling en dat onbehagen ook een rol spelen in de grilligheid van de hedendaagse politiek, blijft de vraag. Maar dat gezocht moet worden naar een ‘sleutel’ om de balans in de OPB-formule binnen de politiek te corrigeren en in evenwicht te brengen, is wel duidelijk.

De auteur is oud-gedeputeerde van de provincie Utrecht.