„Jammer, jammer”, zegt Van den Heuvel in zijn zonovergoten tuin te Bussum, waar een magnolia voor de tweede maal dit jaar bloeit. Hij antwoordt op de vraag wat zijn visie is op ingrepen in CAO’s die De Geus heeft aangekondigd. „De bewindsman ligt op ramkoers. Dat is niet goed voor de verhouding met werkgevers en werknemers.”

vraag (u14(Ligt de beslissing van de bewindsman niet voor de hand? De besprekingen over prepensioen met de sociale partners zijn mislukt en daardoor waren de afspraken over het achterwege blijven van contractloonstijging, waar De Geus zich hard voor maakte, ook van de baan.

„Laat ik vooropstellen dat premier Balkenende en De Geus mij beiden lief zijn. Met laatstgenoemde heb ik in het verleden in CNV-verband samengewerkt. Het gaat nu over het beleid dat ze voeren en de juridische instrumenten die ze hanteren.

In feite kiest het kabinet weer voor een geleide loonpolitiek. Die hebben we sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw achter ons gelaten. Na de Tweede Wereldoorlog moesten we de buikriem aanhalen en was een strakke hand nodig. Je had toen vooraf van de regering toestemming nodig om een CAO in werking te laten treden. Daar lijkt het voorstel van De Geus ook erg op.”

Volgens Van den Heuvel stuit het voorstel van de minister van Sociale Zaken op grote juridische bezwaren. „De enige manier die de overheid heeft om de salarissen te beïnvloeden, ligt in artikel 10 van de Wet op de loonvorming. Daarin staat dat de minister algemene loonmaatregelen mag nemen als zich een plotselinge noodsituatie in de nationale economie voordoet; veroorzaakt door externe factoren. Je moet dan denken aan zoiets als een Golfoorlog in het begin van de jaren negentig. Maar dan kan de minister alleen algemeen geldende maatregelen nemen. Wat de bewindsman nu wil, namelijk per CAO ingrijpen, dat kan op grond van de Wet op de loonvorming niet.

De minister weet dat blijkbaar. Hij kiest voor wijziging van het toetsingskader Algemeen Verbindend Verklaring van CAO-bepalingen (AVV). Maar ook dat is geen geschikt juridisch instrument. Dat is een détournement de pouvoir: een verkeerde machtsaanwending. De wetgever heeft in de jaren zeventig door wetswijziging zichzelf het recht ontzegd om CAO’s onverbindend te verklaren als de gemaakte afspraken tussen werkgevers en werknemers in een bepaalde sector slecht zijn voor de economie. De Geus kan niet teruggrijpen op afgeschafte wetgeving om CAO’s die vandaag worden afgesloten, een algemeenverbindendverklaring te onthouden.”

vraag (u14(Wat moet De Geus dan wel doen om zijn doel, namelijk geen contractloonstijging, te bereiken?
„Hij moet een noodwet maken. Dat is de koninklijke weg. Ruim tien jaar geleden heeft de toenmalige minister van Sociale Zaken, De Vries, net als De Geus een CDA’er, daar ook mee gedreigd toen werkgevers en werknemers de loonstijging niet wilden matigen.”

vraag (u14(Maakt zo’n noodwet enige kans? Die is toch in strijd met internationale verdragen over de vrijheid om collectief te onderhandelen?

„Dat klopt. Uiteindelijk zal de rechter daarover een oordeel moeten vellen.”

vraag (u14(Wat kunnen vakbeweging en werkgevers nu doen?
„Tot op zekere hoogte kunnen sociale partners gelijk optrekken, want ze hebben allen belang bij ruimte voor onderhandelingen. Ze kunnen direct nadat de minister het besluit in de Staatscourant heeft gepubliceerd en het rechtskracht heeft, naar de rechter stappen. Ze kunnen ook de eerste afwijzing voor een algemeenverbindendverklaring afwachten en deze aanvechten. Tot slot kunnen ze naar de internationale arbeidsorganisatie ILO stappen omdat de besluiten van De Geus strijdig zijn met de verdragen over vakverenigingsvrijheid en over het collectief onderhandelen.”

vraag (u14(Is De Geus niet bezig met een mug op een olifant te schieten? De contractloonstijgingen in de eerste helft van dit jaar zijn zeer beperkt.

„Dat je op korte termijn loonmatiging nodig hebt om uit het dal te komen, kan ik begrijpen, maar daarvan is de vakbeweging ook overtuigd. Het recept van loonmatiging heeft in het begin van de jaren tachtig ook gewerkt. Maar dat moet in onderling overleg met werkgevers en werknemers. De verharding die nu plaatsvindt, is niet goed. Het lijkt wel of er een stammenstrijd wordt uitgevochten. Mijn advies is: terug naar de onderhandelingstafel. Met geven en nemen zijn we er in Nederland altijd uitgekomen. Ik verwacht ook van de vakbonden enige soepelheid. Die hebben zich in het overleg over VUT en prepensioen star en ouderwets opgesteld. Ze hebben te veel vastgehouden aan verworven rechten en te weinig gelet op de toekomst.”

voetnoot (u17(Zie ook pag. 9.