Het begint te regenen in Zuid-Sudan. Soms zo hard, dat de grond het water niet meer kan opnemen. De droge, gescheurde aarde verandert in korte tijd in diepe moerassen. En daarmee begint het malariaseizoen. Stilstaand water, een hoge luchtvochtigheid en warm weer zijn de ideale condities voor muskieten die de malariaparasiet dragen.

Tot 2015 boekte de strijd tegen malaria wereldwijd grote vooruitgang. Maar in de laatste drie gerapporteerde jaren is de ziekte weer terug op het niveau van 2011. In verschillende Afrikaanse landen die het hardst geraakt worden door malaria is het aantal malariagevallen toegenomen met 3,5 miljoen. We maken ons als gezondheidsteam voor Medair in Zuid-Sudan hier grote zorgen over.

Immuunsysteem

De wereld en de getroffen landen moeten zich blijven inzetten om malaria uit te roeien, om vijf redenen. In 2017 waren er 219 miljoen gevallen van malaria en dit leidde tot 435.000 doden. Armere landen, die het minste kunnen doen aan effectieve preventie en behandelingsprogramma’s, dragen de zwaarste lasten van de ziekte. Alleen al in Zuid-Sudan gaat het in twee derde van alle gemelde ziektegevallen om malaria.

Daarbij treft malaria kinderen het hardst. Elke twee minuten sterft een kind aan malaria. Wereldwijd gaat het in meer dan de helft van alle sterfgevallen door malaria om kinderen. In een land als Zuid-Sudan hebben kinderen vaak geen toegang tot behandeling. In combinatie met ondervoeding is het immuunsysteem van kinderen minder goed in staat om malaria te weerstaan.

Als een zwangere vrouw malaria krijgt, lopen zowel de moeder als het ongeboren kind groot gevaar. Baby’s die voor de geboorte aan malaria blootgesteld zijn geweest, hebben vaak een lager gewicht. Moeders met malaria lopen een groter risico op bloedarmoede, een miskraam of een doodgeboren kindje. Drie doseringen preventieve medicatie zijn een veilige, goedkope oplossing, maar slechts een klein deel van de vrouwen krijgt die behandeling.

Malaria treft de armste landen. In 2017 was malaria aanwezig in 87 landen. De impact van de ziekte wordt echter vooral gevoeld in Afrikaanse landen. Maar liefst 90 procent van de ziekte- en sterfgevallen vindt plaats in Afrika. In Zuid-Sudan bijvoorbeeld zijn heel weinig artsen: slechts één opgeleide dokter per 65.000 mensen. In ontwikkelde landen zijn er een of meer dokters voor iedere 330 mensen. In onder andere West-Europa en de Verenigde Staten is malaria succesvol teruggedrongen. Dit is met name te danken aan het nemen van effectieve, publieke gezondheidsmaatregelen en economische vooruitgang.

Sleutelrol

Malaria kan gestopt worden. Er zijn beproefde methoden voor het voorkomen en behandelen van malaria. Preventie en effectieve behandelprogramma’s in de zwaarst getroffen gebieden spelen een sleutelrol in het terugdringen van malaria.

De Mondiale Technische Strategie voor Malaria (GTSM) heeft tot doel gesteld dat in 2020 het aantal malariagevallen en -doden met 40 procent is verminderd. Daarvoor moeten wel de financiële middelen voorhanden zijn. Helaas zijn die sinds 2016 onvoldoende beschikbaar en loopt GTSM ver achter op schema. Vorig jaar rapporteerde de Wereldgezondheidsorganisatie grote tekortkomingen in de toegang tot de aanbevolen hulpmiddelen voor het voorkomen, opsporen en behandelen van malaria. Het rapport merkt bijvoorbeeld op dat in 33 Afrikaanse landen slechts 22 procent van de in aanmerking komende zwangere vrouwen preventieve malariabehandeling heeft gekregen. Belemmeringen voor de toegang tot preventieve en behandelende zorg zijn onder meer de lange afstanden die veel zwangere vrouwen moeten afleggen om prenatale klinieken te bereiken, en de hoge transportkosten die hierbij komen kijken.

Vaccin

Een veelbelovende rol lijkt weggelegd voor het recent ontwikkelde malariavaccin. Dat is, nadat drie decennia is gewerkt aan de ontwikkeling ervan, ruim twee weken geleden op grote schaal beschikbaar gesteld voor kinderen in Malawi, Ghana en Kenia. Toch zal ook dit vaccin niet afdoende zijn: kinderen hebben in totaal vier prikken nodig. Dat is voor Afrikaanse begrippen een grote logistieke opgave. Daarbij is de verwachting dat het vaccin slechts in 40 procent van de gevallen effectief is.

Inzet op lokaal niveau, met voorlichting en preventiemaatregelen, blijft daarom onmisbaar om duizenden ziektegevallen te voorkomen. Lokale, getrainde vrijwilligersgroepen kunnen voorlichting geven over het weghalen van stilstaand water bij de huizen, het gebruik van muskietennetten en het voorkomen van muskietenbeten op bepaalde gevaarlijke momenten van de dag. In geïsoleerde gebieden waar geen toegang tot gezondheidszorg is, blijft het leveren van medicijnen voor de behandeling van malaria essentieel.

Het verstrekken en gebruik van muskietennetten levert misschien nog wel de grootste winst op. Onderzoekers wezen in het wetenschappelijke tijdschrift Nature erop dat de daling voor 2015 grotendeels te danken was aan het gebruik van met insecticiden geïmpregneerde muskietennetten. Medair geeft muskietennetten aan zwangere vrouwen en kinderen. In Zuid-Sudan zien we dat mensen graag willen weten hoe ze zichzelf en hun families kunnen beschermen tegen de ziekte en dat ze de middelen daarvoor willen hebben.

Malaria moet op de mondiale gezondheidsagenda blijven staan. De ziekte treft mensen in de armste landen nog steeds zwaar en wij mogen hen niet vergeten.

De auteur is gezondheidsadviseur voor Medair Zuid-Sudan.