Op het omslag van ”De Jodenvervolging in foto’s. Nederland 1940-1945” staat een glimlachend stelletje. Ralph Polak en Miep Krant lopen over de Dam in Amsterdam en leven blijkbaar op een roze wolk. Toch getuigt de prominente ster op hun borst van naderend onheil. Ralph en Miep zijn Joods en het is januari 1942. Dat kan niet goed gaan.

De roze wolk wordt inderdaad al snel gitzwart. Kort nadat de foto is gemaakt, wordt Miep bij een razzia uit huis gehaald. Ralph weet haar vrij te krijgen, maar ruim anderhalf jaar later valt hij zelf in handen van de Duitse bezetter. Een snoekduik uit de trein naar Westerbork redt zijn leven. Ralph en Miep moeten het echter wel twee jaar zonder elkaar stellen; na de Bevrijding trouwen ze en beginnen ze een textielzaak in Baarn.

Het levensverhaal van de Joodse jongvolwassenen eindigt daarmee rooskleuriger dan dat van veel andere Nederlandse Joden die door René Kok en Erik Somers worden beschreven. De historici van het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies verdiepten zich uitvoerig in de geschiedenis van Joodse landgenoten in de oorlogsjaren. Speurwerk in fotoarchieven en privécollecties in binnen- en buitenland leidde tot een fotoboek dat iedereen tot zich zou moeten nemen om te zien wat antisemitisme met mensen doet.

”De Jodenvervolging in foto’s” brengt het Joodse leven in Nederland in de oorlogsjaren treffend in beeld. Honderden foto’s laten zien hoe het Joodse burgers steeds onmogelijker wordt gemaakt om een onbezorgd leven te kunnen leiden. Beelden en begeleidende teksten maken de systematiek van de etnische zuivering in Nederland haarfijn duidelijk: de Duitse bezetter voert stap voor stap de druk op Joden én niet-Joden op, tot er niets anders overblijft dan de dood.

Tragische naïviteit

Tegelijkertijd tonen veel foto’s de tragische naïviteit van veel Joodse burgers, de aangrijpende lijdelijkheid van de Nederlandse bevolking en de weerzinwekkende tirannie van soldaten en NSB’ers. Foto’s van Joodse jongeren die poseren bij borden met de tekst ”Voor Joden verboden” zijn even hilarisch als pijnlijk. Triester nog zijn veel bijschriften: veel afgebeelde burgers kwamen om in Sobibor, Auschwitz of Tröbitz.

De grote kracht van ”De Jodenvervolging in foto’s” is dat het boek zo veel onbekende personen en gebeurtenissen in beeld brengt. Begeleidende teksten maken bovendien duidelijk dat Joodse burgers niet alleen ten prooi vielen aan de bezetter, maar soms ook aan landgenoten of zelfs aan andere Joden. Niet voor niets stond de Ordedienst, die in Kamp Westerbork de rust moest bewaken, bekend als de ”Joodse SS”: de dienst, bestaande uit Joden, schuwde soms niet om bruut geweld toe te passen op het eigen volk.

Slechts vier foto’s maken de vernietiging in al haar wreedheid zichtbaar en tonen omgebrachte Joden. Toch is op bijna elke pagina de spanning van hun massale vernietiging voelbaar. Het is aan het speurwerk van de auteurs te danken dat een zwarte bladzijde in de geschiedenis zichtbaarder is gemaakt dan ooit. Het fotoboek is dan ook een waardig monument voor iedereen die ten prooi viel aan de Duitsers – hetzij door naïviteit of nalatigheid, hetzij door wrede opzet. ”De Jodenvervolging in foto’s” is een boek dat kwaad maakt – en een indringende waarschuwing vormt voor iedereen die sluipenderwijs uitsluiting van het Joodse volk weer op de politieke agenda zet. We zijn gewaarschuwd!

Tot 6 oktober is de expositie ”De Jodenvervolging in foto’s. Nederland 1940-1945” te zien in het Nationaal Holocaust Museum in Amsterdam. www.jodenvervolginginfotos.nl.

De Jodenvervolging in foto’s. Nederland 1940-1945, René Kok en Erik Somers; uitg. WBooks; 400 blz.; € 29,95.