Buikecho kan aneurysma tijdig opsporen en scheuren van de aorta voorkomen
Bernard Lempers (69) was er in 2015 bijna niet meer geweest. Uit een preventieve lichaamsscan bleek dat de slagader in zijn buik ernstig was verwijd. De kans op scheuren was groot. Eenmaal behandeld en van de schrik bekomen, zei Lempers tegen zijn arts: „We hebben een taak.”
Vier jaar na de ingrijpende ervaring zit Lempers er energiek en op het oog kerngezond bij. Maar vergis je niet, zegt hij. „Ik ben een vaatlijder.” Niet alleen voor de verwijde buikslagader ging hij onder het mes, zijn hart is al behandeld voor het tegenovergestelde: een vaatvernauwing. Het weerhoudt de oud-directeur van een Gelderse elektromotorenfabriek er niet van om zich na zijn pensioen in te zetten voor een nieuw levenswerk: het opzetten van echocentra in heel Nederland waar senioren op eigen kosten een preventieve buikecho kunnen laten maken.
„Toen het mij allemaal overkwam, wist ik niets. Ik had nog nooit van een aneurysma, want zo heet het dus, gehoord. Maar ik bleek lang niet de enige te zijn.”
In Nederland lopen minimaal 50.000 senioren rond met een zogeheten ”aneurysma aorta abdominalis”, kortweg AAA genoemd. Jaarlijks sterven er duizend mensen door het plotseling scheuren van deze verwijde ader. Lempers was in 2015 dus bijna een van hen.
„Ik had in die tijd allerlei vage klachten. Ik viel weleens flauw en mijn ijzergehalte was extreem laag. Uit onderzoeken kwam verder niets bijzonders. Toch vertrouwde ik het niet. Ik ben naar Duitsland gegaan voor een zogeheten total bodyscan. Je wordt dan van top tot teen doorgelicht, zodat eventuele afwijkingen zichtbaar worden. Bij die scan werd een verwijding van mijn buikslagader ontdekt. De doorsnee was bijna 70 millimeter. Normaal is 12 tot 20 millimeter, vanaf 30 millimeter is er formeel sprake van een aneurysma. Het risico op scheuren was in mijn geval dus heel groot.”
De artsen in Duitsland wilden dat Lempers direct bleef om zich te laten behandelen. „Maar ik was nogal overvallen door de uitslag en ben terug naar huis gegaan.” In Nederland meldde hij zich bij het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen, dicht bij zijn woonplaats Beneden-Leeuwen. Hij kwam terecht bij vaatchirurg Bart Boll, expert op het gebied van buikaneurysma’s.
Ondanks de ernst van de situatie kon Lempers niet direct behandeld worden. „Er was een wachtlijst. Ik heb die tijd gebruikt om me te verdiepen in mijn aandoening. Samen met dokter Boll heb ik besloten om voor de klassieke openbuikoperatie te gaan en niet voor een stent die via de lies wordt ingebracht. Een stent voorkomt dat bloed tegen de wanden drukt, zodat het aneurysma niet meer kan scheuren. Deze aanpak is bij oudere senioren het gebruikelijkst en ook minder risicovol dan een openbuikoperatie, maar minder duurzaam. Er is een jaarlijkse controle nodig en op termijn mogelijk nog een extra ingreep.”
Lempers vervolgt met een glimlach: „Ik was 65 toen me dit overkwam en in mijn familie worden de mannen 95, dus ik had een garantie van dertig jaar nodig. Ik had geen zin om elk jaar weer naar het ziekenhuis te moeten.”
Broekprothese
Twee maanden na de bodyscan in Duitsland ging Lempers onder het mes. Het verwijde gedeelte van de aorta werd opengeknipt en hierin werd een bloedvat van kunststof, een zogenoemde broekprothese, geplaatst. „De operatie was op vrijdag. Maandag stond dokter Boll bij mijn bed en vroeg hoe het ging. Ik ben een gelukkig mens, zei ik. Maar er overlijden zo veel mensen aan een gescheurd aneurysma, ik wil me ervoor inzetten dat aantal te verminderen. Dokter Boll was enthousiast. Hij is in 2005 op het onderwerp gepromoveerd en heeft destijds gepleit voor de invoering van een bevolkingsonderzoek bij mannen van 65 jaar en ouder. Tevergeefs, helaas.”
De rijksoverheid is vooralsnog niet te porren voor een landelijke screening. Ook bij medische deskundigen zijn de meningen over nut en noodzaak verdeeld. Op dit moment onderzoekt de Gezondheidsraad, die het ministerie van Volksgezondheid adviseert, of een bevolkingsonderzoek effectief is. Kort gezegd: weegt de winst –het redden van mensenlevens– op tegen de investering, ofwel de kosten die een grootschalige screening met zich meebrengt.
Het duurt Lempers allemaal te lang. „Ik heb de minister in brieven duidelijk gemaakt dat als de overheid niks doet, we zelf iets zouden gaan ondernemen. Elke week overlijden er in ons land twintig mensen door een aneurysma in de buik. Er is dus haast bij.”
Hij wijst erop dat er in onder andere Engeland, Denemarken en Zweden al vele jaren een bevolkingsonderzoek voor deze aandoening bestaat. „En in Duitsland worden preventieve buikecho’s sinds 2017 vergoed via de basisverzekering, maar alleen voor de risicogroep: mannen van 65 jaar en ouder.”
Over die selectie is Lempers kritisch. „Als Nederland al besluit tot een bevolkingsscreening, of op z’n minst tot vergoeding vanuit de verzekering, dan zal dat zeker ook alleen zijn voor mannen vanaf 65 jaar. Maar ook voor vrouwen moet de echo beschikbaar komen. Een op de vier mensen met een buikaneurysma is vrouw. Bovendien is bij hen de kans op overlijden groter dan bij mannen.”
Quickscancentra
In 2017 richtte Lempers samen met zijn broer Frans de Aortastichting op. Dokter Boll werd lid van de raad van advies. Daarmee was het begin van de AAA-quickscancentra, zoals Lempers ze noemt, een feit. „Ons eerste idee was om de echo’s onder auspiciën van radiologen te laten doen. Maar al snel bleek dat dit traject te lang zou gaan duren. Samen met dokter Boll en een radioloog zijn we toen gaan kijken of we met echocentra voor zwangeren zouden kunnen gaan werken. De apparatuur, meestal bedoeld om prenatale pretecho’s en controle-echo’s te maken, is daar al aanwezig, net als de basiskennis.”
Op initiatief van de Aortastiching bieden inmiddels zo’n dertig van deze centra in heel Nederland preventieve buikecho’s aan. „De medewerkers hebben hiervoor een training gevolgd bij ervaren professionals in het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen of bij gespecialiseerde echoscopisten.”
Na het onderzoek krijgt de onderzochte persoon de uitslag van de meting mee, inclusief een informatiebrief en, als er een verwijding is geconstateerd, het advies om een afspraak met de huisarts te maken. „Het onderzoekje duurt een kwartier en kost rond de 40 euro; dat is de richtprijs die we adviseren aan de centra. Waarom zou je dit niet doen? Als je hiermee vroegtijdig een verwijding ontdekt, kun je op tijd geholpen worden. Als er een kleine afwijking geconstateerd is en dus duidelijk is dat je aanleg hebt, kun je er zelf iets aan doen: leefstijl aanpassen, minder vet eten, de bloeddruk omlaag brengen en het cholesterol in de gaten houden. Stoppen met roken, dat ook!”
Is het geen kortere en goedkopere route om een verwijzing voor een buikecho aan de huisarts vragen? „Dat kan”, zegt Lempers, „maar artsen moeten wel een legitieme reden aangeven waarom die echo nodig is. Alleen als aneurysma in de naaste familie voorkomt, zal verwijzing geen probleem zijn. Maar het komt niet alleen bij erfelijk belaste mensen voor. Van alle mannen boven de 65 heeft rond de 5 procent een aneurysma. Dat is nogal wat.”
Lempers heeft wel een idee waarom er geen bevolkingsonderzoek is naar buikaneurysma’s, maar wel naar borstkanker, baarmoederhalskanker en darmkanker. „Mijn persoonlijke verklaring: spoor je die ziekten niet in een vroegtijdig stadium op, dan komen ze later vanwege de symptomen alsnog aan het licht. En dan zijn er allerlei onderzoeken en behandelingen nodig. Dus: hoe eerder je weet dat iemand ziek is, hoe minder behandelingen en kosten. Een aneurysma geeft bijna nooit klachten. Maar als de aorta scheurt en er een bloeding ontstaat, overlijdt iemand vaak direct. Geen goedkopere patiënt dan een dode patiënt! De staat ziet het voorkomen van gescheurde aneurysma’s niet als urgent omdat het niet vroegtijdig ontdekken behandelkosten scheelt. Zo wrang is de werkelijkheid.”
Lempers weet dat hij „een rebel” is door zelfstandig preventiecentra op te zetten. „Aan de andere kant: we spelen in op de behoeften van mensen van nu. Velen zijn mondig en denken goed na over hun gezondheid. Als het niet via het reguliere circuit mogelijk is om preventief iets te laten onderzoeken, dan maar op een andere manier.”
Artsen reageren volgens Lempers zowel positief als negatief op de particuliere actie, waarvan hij naar eigen zeggen de aanloopkosten zelf heeft gefinancierd. „Sommige dokters wijzen op de huidige Nederlandse richtlijn, die zegt dat een landelijke screening niet nodig is. Maar een recent gepubliceerde Europese richtlijn adviseert precies het tegenovergestelde.”
Lempers gaat dan ook gestaag door met het voltooien van zijn plan. Heel Nederland wil hij met AAA-quickscancentra gedekt hebben. „We willen niet mensen in Groningen ‘wakker maken’ en hen vervolgens moeten vertellen dat ze naar Utrecht moeten voor een echo.” Wat dat wakker maken betreft: dat is ook een belangrijke taak die nog op zijn bordje ligt. Nu er dertig centra zijn die buikecho’s aanbieden, is promotie de volgende stap, aldus Lempers. Want: „Bewustwording bij senioren is er nog niet op grote schaal. Maar als die op gang komt, verwacht ik een sneeuwbaleffect.”
