Van drie genen was al bekend dat ze ervoor zorgen dat kankercellen aan de toegediende medicijnen ontsnappen. De onderzoekers van het voormalige Sophia Kinderziekenhuis hebben er 121 aan toegevoegd, uit een groep van meer dan 15.000 genen. De ontdekking maakt de weg vrij voor de ontwikkeling van een genezingsmethode van leukemie, ook al kan het nog geruime tijd duren voor het zo ver is.

In Nederland krijgen per jaar gemiddeld 120 kinderen acute lymfatische leukemie, een vorm van bloedkanker waarbij grote hoeveelheden abnormale witte bloedcellen worden geproduceerd. Het is de meest voorkomende vorm van kanker op kinderleeftijd. Momenteel hebben 2000 Nederlandse kinderen deze ziekte. Tachtig procent van hen is te genezen. Bij sommigen komt de ziekte terug. Dat gebeurt soms ook bij patiënten die op grond van criteria zoals de leeftijd en het aantal witte bloedcellen in een lage risicogroep waren ingedeeld en een minder zware behandeling nodig leken te hebben.

Aanvankelijk lijkt de therapie bij meer dan 95 procent van de kinderen aan te slaan. Toch overleven cellen de therapie soms en gaan ze later weer groeien. De laboratoriumonderzoekers in de Maasstad hebben nu met een uit de Verenigde Staten geïmporteerde techniek kunnen vaststellen welke genen daarvoor verantwoordelijk zijn.

„We hebben de vier belangrijkste middelen uit de chemotherapie in het onderzoek betrokken”, zegt dr. M. den Boer van het Erasmus MC. „Bij de 124 genen zijn er waarvan de functie in het menselijk lichaam nog niet eens bekend is. Wel hebben we kunnen vaststellen dat ze een kankercel soms ongevoelig maken voor chemotherapie. Per gen gaan we dat nu nader vaststellen, in de hoop dat we dat gen in kankercellen kunnen uitschakelen zonder tegelijkertijd gezonde cellen aan te tasten. Dit onderzoek vergt nog zeker twee jaar.”

De ontdekking heeft volgens Den Boer direct al tot gevolg dat de indeling in risicogroepen nauwkeuriger kan plaatsvinden. „Kinderen die goed op de therapie reageren, krijgen nu soms een te zware dosis medicijnen. Dat kan op latere leeftijd hartfalen, botafbraak of andere bijeffecten hebben.”

Behalve acute lymfatische leukemie (ALL) komt acute myeloïde leukemie (AML) voor. Hierdoor worden jaarlijks gemiddeld dertig kinderen aangetast. „Een kleinere groep, maar die ziekte blijkt moeilijker te behandelen”, zegt dr. Den Boer. „Bij 50, 60 procent komt het terug en 50 procent overlijdt eraan.” Ook rond deze vorm van leukemie hebben Den Boer en haar collega’s ontdekkingen gedaan, maar het is volgens hen nog te vroeg om die naar buiten te brengen.