Wie kent een kerkelijke gemeente die actief pastoraat bedrijft onder kerkverlaters en familie van kerkverlaters? Een rondvraag op Twitter levert wel retweets op, maar weinig concrete initiatieven. De ‘achterblijvers’ lijken nog de meeste aandacht te krijgen, mede door de verschijning van het boek ”Als kinderen andere wegen gaan”, van Margriet van der Kooi en Wim ter Horst (2009). Missionaire organisatie IZB ontwikkelde in 2012 materiaal voor het houden van een gemeenteavond over dit onderwerp.

Ook in hervormd Reeuwijk hadden er in de afgelopen winter twee bijeenkomsten plaats voor ouders van kinderen die zich van de kerk losmaakten, zegt de predikant van de gemeente ds. M. J. Tekelenburg. Kerkverlaters zelf bereiken, is volgens hem een stuk lastiger. Toch probeerde de predikant –eerder voorzitter van de IZB– in elke gemeente die hij diende een groepje bij elkaar te krijgen, ook in Reeuwijk. Op dit moment is hij niet direct betrokken bij de kring, maar ondersteunt hij het kringleidersechtpaar.

De leden vormen een diverse club, zegt ds. Tekelenburg, die de tien jonge mensen liever geen label opplakt. „Dat ze niet meer geloven, is teveel gezegd. Het komt erop neer dat een deel van de bezoekers niet of nauwelijks meer een kerkdienst bezoekt en ervaart op de wip te zitten.”

Hoe krijg je hen naar een kring?

„Dat is ingewikkeld. Kijk, er zijn mensen die niet naar de kerk komen en misschien ook geen vragen hebben. Dan is het lastig. Je wilt immers met elkaar in gesprek. Als er geen vragen zijn, zou je hooguit nog iets met elkaar kunnen ondernemen. Deze jongeren hebben wél vragen.”

Ze zijn afgehaakt, maar innerlijk nog niet?

„Ik heb mensen meegemaakt die zeiden: dit doe ik nog en dan ben ik weg. Laat ik de moeite nog maar doen, de sprong nog wagen. Ze willen toch nog een lijntje, een draadje met de kerk houden. Nog niet alles kwijtraken. Toch nog vragen stellen, omdat ze die mogelijkheid krijgen. Ze hebben behoefte aan antwoorden.”

Wat is het belang van deze kring, volgens u?

„Het gaat ten diepste om het behoud van mensen en de eer van God. Ik ben ervan overtuigd dat niemand zonder God kan leven, nu niet en eeuwig al helemaal niet. Tijdens de avonden voor ouders hebben we gezegd: „Op z’n minst willen we laten weten dat jullie kinderen ook kinderen van de gemeente zijn. Wat betekent dat de gemeente zorg draagt voor hen. Daarom is jullie probleem ook ons probleem.”

Hoe verliepen de bijeenkomsten voor familie van kerkverlaters?

„Voor de pauze deden we een rondje: waarom ben je hier, hoe zit het in jouw gezin? Dat is onderling pastoraat. Het benoemen van pijn en moeite doet ontzettend veel. Dan mag je die een keer uitspreken, dan is er herkenning, merk je dat je niet de enige bent. Na de pauze ging het over de vraag wat de gemeente voor deze families kan betekenen. Als kerkenraad vroegen we ouders wat wij verkeerd hebben gedaan.”

Kwam daar een antwoord op?

„Hebben jullie mijn kind wel zien vertrekken? Is er iets aan gedaan? Is er een signaal afgegeven: we missen je? Soms ligt het genuanceerder dan dat. Dan is iemand wél uitgenodigd, wat misschien door de ouders niet is beleefd als omzien naar de afgehaakte.”

Is het niet vaak de praktijk dat mensen in stilte vertrekken?

„Voor gemeenten is het ingewikkeld hoe je hiermee omgaat. De ene jongere vindt het fijn als de ouderling opbelt, de ander ervaart dat als bedreigend. Of de kerk dénkt dat dit bedreigend is en doet daardoor lange tijd niets. Ik denk dat het goed is om snel een signaal af te geven als je iemand mist. Het luistert nauw, want mijn ervaring is dat de kerk soms te snel een gemeentelid afschrijft. Iemand komt niet meer en gelooft dus niet meer, is dan de gedachte. De kerk plakt een label, terwijl de jongere denkt: ik red het niet meer om op zondagmorgen naar de kerk te gaan, maar ik geloof nog wel. Of: ik heb er een poosje geen zin in. We moeten voorkomen dat we iemand als buitenkerkelijk gaan labelen terwijl een jongere daar zelf nog niet uit is. De kunst is op een fijnzinnige manier te laten merken dat je iemand mist en te vragen of je iets kunt betekenen. Ook vanuit het jeugdwerk kan dat gedaan worden.”

Is het mogelijk meer preventief te doen? Hoe krijg je potentiële afhakers in het oog en hoe houd je hen vast?

„Wij zijn hier zelf wel scherper op geworden. De secretaresse van de jeugdraad loopt nauwkeurig de presentielijsten van club en catechese langs. Zit iemand ergens? Wie zit er nergens? In Reeuwijk is voor één dag per week een tienerwerker aangesteld. Die probeert contact te leggen met tieners die nergens meer komen.”

Wat hebben de initiatieven voor ‘kerkverlaters’ en hun familie uitgewerkt?

„Sommige jongeren zijn weer betrokken geraakt. Er is nadrukkelijk voorbede voor deze mensen en hun ouders gedaan. Dat onderstreepte nog eens dat kerkverlaters kinderen van de gemeente zijn. Ook is het goed dat deze thematiek bespreekbaar is gemaakt.”

Wat doet de kerkenraad of de predikant als iemand de deur definitief dichttrekt?

„Dat zal per kerkverband wat verschillen, maar in een hervormde gemeente vertrekt iemand naar mijn idee toch vaak geruisloos. Dat vertrek afkondigen, zoals het in andere kerken wel gebeurt, is niet de gewoonte. Ik denk dat de praktijk bij ons is dat je iemand niet zo snel uitschrijft. Want wanneer komt dat moment? Een gemeentelid uitschrijven, lijkt op een oordeel vellen. Of iemand moet er zelf mee komen. De meesten zijn hier echter niet mee bezig. Kortom, de praktijk is dat mensen wel lid blijven, maar niet meer komen. En vervolgens bijvoorbeeld verhuizen en dan als lid zoek raken.”

Wordt er afscheid genomen?

„Dat is lastig. Het kan zijn dat de wijkouderling een lijntje probeert te houden. Kerkverlaters zullen ook nog wel benaderd worden voor de vrijwillige kerkelijke bijdrage. De bekende reactie luidt dan: „Voor de financiën weten ze me wel te vinden.””

Zou het mooi zijn om een afscheidsritueel te hebben?

„De vraag is hoe dat zou moeten. Wie afscheid wil nemen van kerk en geloof, laat die zich melden.”

Een laatste gesprek plannen met elkaar?

„Dat zal best eens gebeuren hier en daar. Ik heb zelf ook weleens zo’n gesprek gevoerd. Al blijft dat toch een bepaalde voorlopigheid houden. Op dit moment geloof jij niet, denk ik dan. God is met jou begonnen. Jij kunt God vaarwel zeggen of denken dat Hij niet bestaat, maar Hij kan Zich toch weer aan jou bekendmaken. Dus wat is een afscheid? Een jongere kan zoiets als definitief aanmerken. Dat neem ik serieus. Maar ik geloof in een God Die verrassend trouw is en Die, als het tot een gevecht komt, van hem of haar kan winnen.”