In de middeleeuwen kregen veel Brabantse burgers het recht om op de berm die grensde aan hun grond, bomen te planten en te rooien voor eigen gebruik. De provincie was vrijwel geheel ontbost en zo moest er weer meer hout beschikbaar komen. Dit ”voorpootrecht” geldt nog altijd: het is in 1838 in het Burgerlijk Wetboek opgenomen als een zakelijk recht. Op oude kaarten is te zien waar het geldt. Dit is met name het geval in bermen langs wegen die er al eeuwenlang liggen.

Hoogtijdagen

Door particulieren te stimuleren om van hun voorpootrecht gebruik te maken, wil Populierenwerkgroep Het Groene Woud bijdragen aan het behoud van de populierenlanen die zo karakteristiek zijn voor de provincie. De werkgroep werd vijftien jaar geleden opgericht door mensen die het betreurden dat de populier uit het Brabantse landschap begon te verdwijnen.

De jaren vijftig en zestig waren de hoogtijdagen van het populierenlandschap. In Eindhoven stond een grote luciferfabriek en in Brabant waren veel klompenfabrieken die het populierenhout goed konden gebruiken. Maar klompen werden steeds minder gedragen en lucifers konden in lagelonenlanden goedkoper worden geproduceerd. Populierenhout wordt tegenwoordig vooral gebruikt als pallethout en als grondstof voor plaatmateriaal en de karton- en papierindustrie.

„Populierenhout is geschikt als timmerhout”, zegt Rien van de Laar (75), voorzitter van Populierenwerkgroep Het Groene Woud en gepensioneerd veehouder. Als je het hout hoogwaardiger gebruikt, levert het ook meer op.

Van de Laar weet nog dat zijn ouders begin jaren vijftig populieren verkochten aan een klompenmakerij. „Die brachten toen maar liefst 125 gulden per stuk op. Omgerekend naar nu is dat een kapitaal.”

Sinds de oprichting van de werkgroep in 2004 zijn er 21.500 populieren geplant. Van de Laar hoopt dat er nog veel meer populieren worden geplant in Brabant. „Het mes kan aan drie kanten snijden”, stelt hij. „Populieren leveren mooi hout op uit de regio. Ze vangen veel CO2 af, omdat ze snel groeien, heel hoog worden en tot in november groen blijven. En ze dragen bij aan het behoud van het populierenlandschap.”

Subsidie

De werkgroep helpt particulieren aan de juiste bomen en geeft plantadvies. „Wij weten welke soorten op welke grond het beste gedijen”, zegt Van de Laar. Een populier planten is eenvoudig. Je zet een tak van een populier in een boorgat van 70 centimeter diep. Dat moet je vóór maart doen, anders wortelt hij niet meer. Zo’n tak heb je al voor een paar euro.

De werkgroep kan het plantmateriaal tegen kostprijs uitdelen dankzij subsidie van de provincie en gemeenten. Van de Laar heeft er vertrouwen in dat populierenhout de komende jaren meer gaat opbrengen, waardoor populieren ook zonder subsidie aantrekkelijke bomen zijn om te planten. „De prijs is al opgelopen, en ik verwacht dat die tussen nu en tien jaar verdrievoudigt.”

Job Wittens probeert populierenhout weer meer waarde te geven. Hij is eigenaar van Peppelhout, een bedrijf dat het Brabantse populierenhout in heel Nederland aan de man brengt. Populierenhout is mooi hout, zegt hij. „Het is zacht en is daardoor niet geschikt als constructiehout, maar wel als gevelbekleding. Daar maakt het niet uit of het zacht is, je gaat er toch niet op tikken. Je kunt het ook gebruiken als wandbekleding, plafond of als vloer op de slaapkamer. In de woonkamer hebben mensen liever hard eikenhout, omdat de vloer daar intensief wordt gebruikt.”

Je kunt populierenhout geschikt maken voor buitentoepassingen door het te stomen. Dit is een milieuvriendelijk proces, vertelt Wittens. Het bedrijf Firmolin uit Deurne doet dit. Hout voor gevels komt nu veel uit Scandinavië (vurenhout), Canada (western red cedar) en uit Afrika (fraké), vertelt Wittens. Populierenhout is nog iets duurder dan vurenhout uit Scandinavië, maar goedkoper dan hout uit Canada.

Aaibaar

Klanten van Peppelhout zijn vooral de bewuste consumenten, zegt Wittens, die het mooi vinden om milieuvriendelijk hout uit de regio te kopen. „Op onze website zie je alle gezichten van de mensen die werken aan het hout. We maken hout wat aaibaarder en daardoor komen mensen rechtstreeks bij ons terecht.”

Boomrooierij Weijtmans uit Udenhout bekleedde pas de gevels van zijn kantoor met populierenhout dat was geleverd door Peppelhout. „Populierenhout is de meest ondergewaardeerde houtsoort”, vindt Kees Weijtmans, directeur van de boomrooierij. Hij is lid van de Brabantse populierenvereniging, dus de keuze voor populierenhout was snel gemaakt. „Wij willen de populier behouden in het landschap. Dan moet je het hout ook zelf gebruiken.”

Hoewel er nog weinig ervaring is met populierenhout op gevels, verwacht hij dat het lang mooi blijft. „Wij hebben deze zomer een proef gedaan en drie proefstukjes hout in de zon gezet: douglas, Siberische lariks en gemodificeerd populierenhout. Het populierenhout hield zich uitermate goed.”

Weijtmans is tevreden over het resultaat. „We krijgen enthousiaste reacties en ik vind het mooi om ermee te pronken.”

Anders dan Job Wittens van Peppelhout, is Rien van de Laar van Populierenwerkgroep Het Groene Woud ervan overtuigd dat populierenhout ook geschikt is als constructiehout. „Wij wonen in het buitengebied van Liempde. Toen onze boerderij in 1978 werd afgebroken, bleken er populieren spanten in te zitten en die zagen er nog prima uit. De boerderij was in 1888 of 1889 gebouwd.”

In het gemeenschapshuis van Liempde ontdekte Van de Laar ook een populieren spant. „Hij zit in een pas gerestaureerde boerderij. Op zolder zag ik een populieren spant, waarin het jaar 1877 staat. Er zat wat houtworm in, maar daar is de spant tegen behandeld en nu kan die weer jaren mee.”