De staten hebben nobele motieven voor hun gang naar de rechter. Zij beschermen met deze zaak hun inwoners, natuurlijke hulpbronnen en economische belangen, heet het officieel. Maar de achterliggende gedachte is natuurlijk dat de president in hun ogen niet de bevoegdheid heeft om achter de rug van het Congres om federale gelden aan te wenden om een muur op de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten te bouwen.

Dat werpt de dieperliggende vraag op wie nu eigenlijk over de Amerikaanse overheidsuitgaven gaat. Strikt genomen is dat natuurlijk het parlement, dat zijn goedkeuring aan elke begroting moet geven. Behalve dus als de president, op basis van een zeer uitzonderlijke situatie, zelf aan de geldkraan kan draaien.

Door het uitroepen van de noodtoestand heeft Trump officieel die bevoegdheid. De vraag is natuurlijk of de president terecht de noodtoestand heeft uitgeroepen. Volgens hem is er aan de zuidgrens sprake van een invasie van illegale immigranten die vooral drugs en criminaliteit naar binnen brengen. Uit statistieken blijkt echter dat de meeste verdovende middelen via officiële punten van binnenkomst de Verenigde Staten worden binnengesmokkeld.

Bovendien sprak Trump de urgentie van zijn maatregel vorige week zelf tegen. „Ik hoefde dit niet per se te doen”, zei het staatshoofd, toen hij zijn omstreden besluit aankondigde. Dat bevestigt de verdenking dat Trump een zeer zwaar juridisch middel voor politieke doeleinden aanwendt. Plat gezegd: hij wil koste wat het kost zijn zin krijgen en een van zijn belangrijkste verkiezingsbeloften hoe dan ook inlossen.

Het zou daarom goed zijn als de federale rechter –en mogelijk in laatste instantie het hooggerechtshof in Washington– zich principieel zou uitspreken over de definitie van het begrip noodtoestand en over de exacte reikwijdte van de bevoegdheden van de Amerikaanse president in dezen. Dat is tot nu toe nooit gebeurd. Het zou echter een stevige juridische basis scheppen om dergelijke stappen in de toekomst deugdelijk te toetsen – of op voorhand te voorkomen dat ze lichtvaardig worden gezet.

De vrees is echter dat het voorlopig niet tot een fundamenteel inhoudelijk oordeel zal komen. De staten die nu naar de rechter zijn gestapt, zullen eerst aannemelijk moeten maken dat hun zaak ontvankelijk is. Daarvoor moeten ze aantonen dat zij een specifiek gedefinieerd nadeel van de maatregel ondervinden. Voor zuidelijke staten is dat al lastig genoeg. Maar voor New York en Hawaii lijkt dat praktisch onmogelijk.