In mijn herinnering was het altijd donker, en altijd erg koud. Halverwege de jaren zeventig bezorgde ik in mijn toenmalige woonplaats Boskoop het Reformatorisch Dagblad, dat toen nog maar kort bestond. De krant was dun en de abonnees woonden ver uit elkaar. Als je handschoenen aan had, lukte het je niet een krant uit je fietstas te pakken. In mijn dagelijkse ronde zat een stuk waarin ik voor drie kranten tien kilometer moest fietsen. En ik had nauwelijks enig benul van wat voor krant ik eigenlijk rondbracht. Het enige dat mij opviel was dat er geen sportpagina’s in stonden.

Het gezin waarin ik opgroeide, behoorde niet echt tot de gereformeerde gezindte. Mijn moeder hing wel naar deze wereld, opgegroeid als zij was in de hervormde gemeente van Slikkerveer en gevormd als zij was door de diensten die zij als klein meisje in de gereformeerde gemeente aan de Ridderkerkse Lagendijk had bijgewoond. In december 1975 las ze ons het verhaal voor dat in de Kerstbijlage van het RD stond. Dat verhaal ontroerde ons zo dat we kort daarop naar de kerk gingen, de Bethelkerk in Waddinxveen, eerst ongeregeld, maar later steeds trouwer.

Voor mij is het RD dus veel meer dan een krant.

Gedragen door traditie

Momenteel ben ik bezig met het schrijven van een boek over de geschiedenis van de Guido de Brès in Rotterdam – de school waarop ik in 1980 als zij-instromer belandde en waarop ik in 1983 examen deed. Ik zit nu dus in oude notulenboeken te lezen over de mannen van het eerste uur, die de bestaande protestants-christelijke scholen niet meer veilig genoeg voor hun kinderen vonden, en daarom met pioniersvuur een eigen (de eerste) reformatorische school voor voortgezet onderwijs stichtten.

Volgend jaar, Deo volente, is het vijftig jaar geleden dat deze school werd gesticht. Weer een jaar later is het vijftig jaar geleden dat het RD werd opgericht. De Driestar in Gouda werd al 75 jaar geleden als kweekschool gesticht, in het Zeeuwse Krabbendijke – deze school kwam na de watersnoodramp van 1953 naar Gouda. Begin jaren zeventig begon ook de Driestar met een middelbare school. We zouden dus kunnen zeggen dat de eerste instituties die met elkaar de eigen reformatorische ‘zuil’ zijn gaan vormen, allemaal zo’n vijftig jaar geleden zijn ontstaan. Ik geef nu les op die Driestar, en ken de boeken van John Exalto, en voel me trots, gedragen door een traditie, wanneer ik daar rondloop.

Er zijn mensen die best kritisch tegenover de eigen reformatorische zuil staan. Om bijvoorbeeld eigen scholen te kunnen stichten, moesten reformatorische ouders en bestuurders aan kunnen tonen dat zij een ‘eigen richting’ vormden. Dat wil zeggen: anders waren dan protestants-christelijke mensen.

Het onderscheidende werd gezocht in het feit dat reformatorische mensen SGP stemden. En als je jezelf moet onderscheiden, moet je natuurlijk je eigen identiteit gaan definiëren, en die dus ook gaan afgrenzen, niet alleen theologisch maar ook, bijvoorbeeld, qua levensstijl. De zuil creëerde dus een web aan regels en regeltjes en sociologische kenmerken die gemakkelijk voor het wezen kunnen worden aangezien.

Weerbaarheid

Weer anderen stellen zich de vraag of de eigen scholen en andere eigen instituten de weerbaarheid hebben gebracht die de stichters ervan verwachtten. De Guido in Rotterdam werd gesticht met het ideaal een „veilige omgeving voor christelijke vorming” te scheppen. Vorming tot christelijke weerbaarheid, daar ging het vooral om. Zijn onze leerlingen echt zoveel weerbaarder, of zijn zij ”reformatorisch” gaan identificeren met regeltjes die hen niet overtuigen en ook niet kunnen vasthouden?

In ieder geval is in die vijftig jaar ook duidelijk geworden dat het onterecht en misplaatst is om op al die instituties te vertrouwen. Er zitten grote gaten in de wanden van de zuil en de kille wind van de secularisatie komt zomaar binnen waaien. Standpunten die voorheen onwrikbaar waren, beginnen nu te schuiven.

Dat betekent volgens mij niet dat al die instituties, als een eigen krant of eigen scholen, niet goed waren en nu net zo goed kunnen worden opgegeven, maar dat we gedacht hebben dat ze volstonden om een manier van geloven en leven in stand te houden. Dat blijkt niet het geval. Vaders en moeders zijn taken die primair in het gezin thuishoren aan de scholen gaan uitbesteden. Het leven in de zuil kon ook al te comfortabel worden, tot al te grote wereldvreemdheid leiden, en tot een wereldje waarin je er op grond van enkele kenmerken helemaal bij hoorde, zonder dat de vraag naar het wezen (geloof en bekering) nog de plaats kreeg die haar toekomt.

Inhoudelijke uitholling

Ik begrijp al deze bezwaren, en zou er zomaar nog enkele aan kunnen toevoegen. Maar ik denk dat ze vooral te maken hebben met inhoudelijke uitholling. Als we niet meer kunnen uitleggen wat reformatorisch onderwijs is, en hoe die identiteit de lessen op de scholen doordesemt, en als leraren dat niet meer met enthousiasme en overtuigingskracht weten over te brengen en over te dragen – tja, dan zijn reformatorische scholen holle ruimtes die met regel op regel bijeen worden gehouden.

Maar zo ken ik die scholen niet. Alles wat ik in mijn latere leven heb gedaan, is een voetnoot bij alles wat ik op de Guido heb geleerd. De Guido is voor mij dus meer dan een school. De waarde van reformatorische instituties staat voor mij daarom buiten kijf. Ze ter discussie stellen zou van grove zelfoverschatting getuigen. Maar dan moeten ze wel worden bezield door het vuur van de pioniers. Alleen dan hebben we reden al die instituties trouw te blijven, als ruimte waarbinnen het geloofsgoed van generatie op generatie kan worden overgedragen. Laten we die ruimte koesteren, en laten we onszelf zo door onze eigen traditie laten vormen dat we die ruimte inhoud en bezieling kunnen geven.