De denktank oppert onder meer het in het leven roepen van een bank, al dan niet door de overheid opgezet, die zich alleen met betalen en sparen bezighoudt. Een „ambitieuzere vorm” is de introductie van digitaal geld door de centrale bank. Dit laatste zou burgers en bedrijven de mogelijkheid bieden om direct bij de centrale bank te sparen en betalingen te doen.

Door het verdwijnen van publieke betaal- en spaaropties, zoals vroeger bij de Postgiro, zijn commerciële banken de laatste jaren een steeds grotere publieke rol gaan spelen. Dat zorgt weleens voor spanningen. Er zijn te weinig remmen op zogeheten geldschepping en kredietverlening, met een „ongewenst hoog schuldniveau” als gevolg.

Volgens de WRR vraagt dit allereerst dat belangen van de samenleving een stevigere plaats krijgen in de organisatie van banken, bijvoorbeeld via een maatschappelijke adviesraad, vergelijkbaar met een cliëntenraad in zorginstellingen. Verder dringt de denktank erop aan dat de dominantie van systeembanken wordt ingeperkt. Dat kan onder meer door het makkelijker te maken voor nieuwe spelers om een plekje op de markt te verwerven.

Aanleiding voor de studie is het burgerinitiatief ‘Ons Geld’ dat eerder meer dan 120.000 handtekeningen verzamelde voor een voorstel om geldschepping voortaan exclusief in publieke handen te leggen. Maar zo ver als dat voorstel wil de WRR niet gaan. Overstappen op een compleet nieuw geldsysteem kan eigenlijk niet, omdat Nederland deel uitmaakt van de eurozone. Bij zo’n transitie is een crisis ook niet uit te sluiten, zeggen de onderzoekers.

Interessant is dat de WRR in het rapport de Volksbank aanhaalt in een voorbeeld van een bank waar niet alleen gekeken wordt naar het belang van de aandeelhouder, maar ook naar het belang van de klant, de maatschappij en de werknemer. Die organisatie achter ASN Bank, RegioBank en SNS is sinds de nationalisatie van SNS Reaal in 2013 in handen van de Staat. De huidige coalitiepartijen hebben in het regeerakkoord afgesproken dat de bank op termijn wordt geprivatiseerd. Maar hoe en wanneer is nog altijd niet duidelijk.