Paas, ”Theoloog des Vaderlands”, zei dat maandagavond tijdens een debat in De Balie in Amsterdam, mede naar aanleiding van het SCP-rapport ”Christenen in Nederland”. „De kerken zijn de meest taaie instituten. Er komen elke week anderhalf miljoen mensen op de been. Kerken hebben een geweldig pakket in huis, veel brandstof en vitaliteit voor de samenleving. Presenteer dat maar naar buiten.”

Paas constateerde best veel zorg, zeker bij oudere generaties. „Tegelijkertijd zie je veel nieuwe impulsen. Met name jonge protestanten worden geloviger, braver en gehoorzamer dan de ouders.”

Leegloop

Godsdienstsocioloog en SCP-onderzoeker prof. dr. Joep de Hart verzorgde de Kerk en Wereldlezing. Tijdens de discussie stelde hij vast dat de kloof tussen de wereld en vrije vormen van spiritualiteit aan de ene kant en de traditionele kerken aan de andere kant steeds groter wordt. „Huidige buitenkerkelijken zijn niet met het geloof opgegroeid en zullen de weg naar de kerk waarschijnlijk nooit vinden.”

Zowel De Hart als Paas is bezorgd over de gevolgen van de afkalving van de kerken voor het sociale weefsel van de samenleving. De Hart: „Het aantal vrijwilligers is sterk aan het vergrijzen, daar gaat een gat vallen. Ik heb wel eens gezegd: Als vandaag de kerken in Nederland verdwijnen, dan ligt het hele verenigingsleven op zijn gat.”

De Hart is bezig met een nieuw SCP-onderzoek over de identiteit van Nederland en liet al wat van de uitkomsten doorschemeren: „Wat Nederlanders bindt, is niet de christelijke religie, noch de Tachtigjarige Oorlog of de Reformatie, maar Anne Frank, Johan Cruyff, Koningsdag, Elfstedentocht, Sinterklaas. Culturele tradities hebben een hoge emotionele waarde.”

Daarbij is er volgens hem geen sprake van onverschilligheid. „De helft van de Nederlanders zal het betreuren wanneer hun kinderen geen christelijke feesten meer bezoeken en geen kerken in hun omgeving aantreffen. Al gaan Nederlanders steeds minder naar de kerk, de behoefte aan verbondenheid en rituelen blijft.”

Als voorbeeld noemde hij The Passion: „Wat mensen daar motiveert, is een hunkering naar saamhorigheid in een samenleving die anoniem en kaal is geworden. Het heeft niets te maken met godsdienstige motivatie: je wilt dingen samen delen, je één voelen, wezenlijk niet anders dan Koningsdag.” Paas, hardop denkend: „Is er tóch niet bij hen een hoop dat de boel goed afloopt?”

Ibtissam Abaaziz, onderzoekster aan de Erasmus Universiteit Rotterdam van geloofsbeleving van eerste- en tweedegeneratiemigranten, merkt bij christenen soms jaloezie op moslims als deze zich standvastig tonen. De Hart constateerde parallellen tussen jonge moslims en christenen. „Beide worden steeds gemotiveerder. De voorspelling is niet uitgekomen: als moslims hier langer zijn, dan zullen zij wel seculariseren. De secularisatiesociologen in mijn tijd hebben niet goed om zich heengekeken.”

Abaaziz merkte op dat nieuwe moskeeën zich onderscheiden van die van de eerste generatie. „Er wordt vaak in het Nederlands gepreekt en met thema’s die jongeren aanspreken. Ze gebruiken livestreams en zijn actief op sociale media. Dat is de taal van deze tijd.”

Opvallend genoeg werd de recente Nashvilleverklaring slechts één keer aan de orde gesteld. Gerko Tempelman, filosoof en theoloog: „Waren de mensen ook in de gordijnen geklommen als niet de dominees, maar Jehova’s Getuigen of de sektarische Noorse broeders de verklaring opgesteld hadden? Veel mensen zeggen niet ergens in te geloven, maar doen dat onbewust toch.”