Vraag iemand uit het onderwijs waar hij of zij aan denkt als het gaat over resultaten en negen van de tien keer zal hij een antwoord geven in de trant van: uitslagen van schoolonderzoeken, eindexamens en (eind)toetsen. Het verraadt een wel erg smalle opvatting over resultaten. Er wordt op zijn minst de suggestie mee gewekt dat het in het onderwijs voornamelijk gaat om cognitieve resultaten: waar het hoofd toe in staat is.

Van Dale definieert resultaten als „wat wordt opgeleverd, wat ontstaat door een min of meer doelgerichte handeling, proces, werking”. Dat biedt ruimte voor een veel bredere opvatting van resultaten: voor de vraag waar naast het hoofd ook het hart en de handen toe in staat zijn. Dat zou in het onderwijs een nadrukkelijker plek moeten krijgen. Daarmee zouden (zeker ook christelijke) scholen een helder signaal kunnen afgeven: het gaat ons om de ontwikkeling van de hele mens en dat laten we zien door hart en handen een even prominente plek in ons onderwijs te geven als het hoofd!

Voor de bakkers in ons land is de periode waarin de eindtoetsresultaten en slagingspercentages bekend worden een prima tijd. Menige taart wordt aangerukt om behaalde (cognitieve) resultaten te vieren. Op zich is daar niets mis mee. Toch kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat er in het onderwijs (te) vaak selectief wordt gevierd. Ik ken weinig praktijkvoorbeelden waarbij taart wordt besteld als bijvoorbeeld een ruzie op het schoolplein op een mooie manier is opgelost door leerlingen en leraar, of als leerlingen boven zichzelf zijn uitgestegen bij het maken van werkstukken in het kader van techniek of handvaardigheid.

Groei als mens

De wijze waarop we in het onderwijs met resultaten omgaan, doet vermoeden dat er sprake is van grote waardering voor het ‘hoofd’ van onze leerlingen en studenten. Overwaardering, als je het mij vraagt. Hart en handen komen er in verhouding met het hoofd toch wat bekaaid van af.

Op welke school worden bij besprekingen omtrent leerlingenresultaten ook vaardigheden als samenwerken, feedback geven en ontvangen, plannen en dergelijke besproken? In hoeverre krijgen resultaten op het gebied van het ontwikkelen van specifieke kwaliteiten en talenten tijdens zulke besprekingen een plaats? Waar wordt nadrukkelijk stilgestaan bij de groei van leerlingen als (compleet) mens?

De maatschappij waarin we leven, zorgt voor een bedding waarin we alleen maar dieper in het collectieve denkspoor van ”resultaten als kennisopbrengsten” dreigen te raken. Ter illustratie: het jeugdjournaal toonde dit jaar beelden van scholen waar leerlingen gehuldigd werden die de hoogste citoscore hadden gehaald. De beloning van kenniswerkers ligt vaak hoger dan die van mensen die het vooral van hun handen en hun hart moeten hebben.

Ik pleit voor een cultuur waarin resultaten breed worden gedefinieerd door ook (hand)vaardigheden en persoonlijke kwaliteiten en talenten van leerlingen als relevante resultaten te gaan bestempelen; een cultuur waarin we vooral kijken naar merkbare resultaten in plaats van naar meetbare resultaten. Veel scholen denken na over hoe ze hun onderwijs toekomstbestendig kunnen maken en stellen zich de vraag welke kant ze op moeten: vasthouden aan het traditionele systeem, meer gepersonaliseerd onderwijs aanbieden of daar ergens tussenin gaan zitten. Ik zou scholen willen adviseren om bij de bezinning op een passend onderwijsconcept te bekijken in welke onderwijsvorm de ontwikkeling van de complete leerling (hoofd, hart en handen) het beste tot zijn recht komt en welk concept zich het beste leent voor het werken aan resultaten in de meest brede zin van het woord.

Klusklas

Er zijn mooie voorbeelden bekend van hoe het kan. Op de School met de Bijbel in Nieuw-Beijerland is een klusklas gevormd voor kinderen met gouden handjes. Het stemt hoopvol dat juist dit mooie initiatief is beloond met de Onderwijsprijs van Zuid-Holland.

Er zijn ook scholen waarop kinderen die behoefte hebben aan veel ”doen” vanaf een bepaald moment naar meer praktisch lerende groepen gaan. De instructie en de verwerking van de lesstof is daarbij vooral praktisch.

Op de school waar ik jaren directeur was, organiseerden we een maatschappelijke stage waarbij kinderen uit groep 8 twee dagen bij een bedrijf of instelling (die ze zelf uitkozen) uit de directe omgeving mochten meelopen. Vooral voor leerlingen met talenten en kwaliteiten in hart en handen waren dit hoogtijdagen. Daar zouden er meer van moeten zijn!

De auteur is organisatieadviseur en eigenaar van Principium Advies.