„Het rapport komt vóór de zomer”, beweerde The New York Post, „vóór eind oktober”, zeiden Politico en Fox News, „vóór Thanksgiving”, deelde Bloomberg News mee, „vóór de Kerst”, meldde The Washington Post, „vóór het eind van het jaar”, dacht omroep CNN. Elke keer wist een redactie het zeker: Mueller heeft zijn onderzoek af en zijn eindconclusies staan nagenoeg op papier. Ze bleken er allemaal naast te zitten. En goed ook. Want er is nog steeds geen eindverslag.

De enige die weet of de publicatie van de onderzoeksresultaten binnenkort te verwachten valt, is Robert Mueller zelf. Maar die zwijgt in alle talen. Zoals hij steeds doet, zelfs wanneer hij onder een spervuur van vragen, verdachtmakingen en provocaties ligt. Als een sfinx gaat hij zijn weg, onbewogen, zonder zelfs ook maar één keer met zijn ogen te knipperen. Het opvallende is dat zijn medewerkers ook in alle talen zwijgen. Zelfs zijn perswoordvoerder, Peter Carr, doet dat. Op bijna iedere vraag van journalisten heeft hij slechts één antwoord: Geen commentaar.

Dat grote stilzwijgen irriteert zowel de media als politici. Van Republikeinse zijde wordt bij herhaling hardop de vraag gesteld waarom het onderzoek zo lang moet duren: Mueller is inmiddels anderhalf jaar bezig. De partijgenoten van Trump zijn niet de enigen. Ook bij Democraten leeft, om geheel andere redenen, de hunkering naar „het grote nieuws”, want dan kan de grote afrekening plaats hebben.

Afgezien van de vraag of het onderzoek van Mueller echt aan zal tonen dat er sprake was van een samenspannen tussen het kamp van Trump en de Russen, valt nog te bezien of de speciaal aanklager echt te lang op zich laat wachten met een eindrapport. Een blik in de historie leert dat dergelijke onderzoeken soms jaren kunnen duren. Speciaal aanklager Kenneth Starr deed meer dan vier jaar onderzoek naar de handel en wandel van Bill Clinton en één van de huidige rechters van het Hooggerechtshof, Brett Kavanaugh, had bijna drie jaar nodig om vast te stellen dat de zelfmoord van Vince Foster, medewerker van Clinton, niets te maken had met een rechtse samenzwering. Met andere woorden: Mueller kan met anderhalf jaar onderzoek naar een ingewikkelde zaak nog geen traagheid worden verweten.

De aanpak van de speciaal aanklager tot nu toe is: eerst de krullenjongens uithoren om daardoor aas te verzamelen waarmee grote vissen gevangen kunnen worden. Spannende vraag is of Mueller uiteindelijk ook president Trump aan de haak kan slaan. Die heeft in ieder geval via zijn advocaten gezegd niet zomaar in de fuik te willen zwemmen. Daarentegen heeft vice-president Pence aangegeven wel bereid te zijn om Mueller te woord te staan.

Dat er nog geen rapport ligt, wil niet zeggen dat Mueller tot nu toe geen resultaten heeft geboekt. Inmiddels heeft hij tegen 33 personen en tegen drie bedrijven aanklachten ingediend. Daaronder zijn vijf adviseurs van Trump, 26 Russen, een Amerikaan uit Californië en een (Nederlandse) jurist die in Londen zijn kantoor heeft. Zeven van hen hebben schuld bekend, waaronder de vijf adviseurs van Trump.

Bij de meeste Amerikanen is inmiddels wel het besef aanwezig dat er Russisch gerommel is geweest bij de presidentsverkiezingen van 2016. Maar bewezen is nog niet dat Trump daar bij betrokken was. Dat is de cruciale vraag. Daarop zal Mueller antwoord moeten geven.

Tekenend is wel dat na de aanklachten tegen diverse adviseurs van Trump de toon van Muellers critici dit jaar veranderde. Begin dit jaar zei Trumps voormalige campagneleider, Paul Manafort, graag de strijd aan te gaan om de onschuld van Trump en zijn medewerkers te bewijzen. Hij kwam daar later op terug en verklaarde mee te willen werken aan het onderzoek van de speciaal aanklager – zij het dat recent bleek dat hij daarin onbetrouwbaar was. Hij informeerde via zijn advocaten Trumps juristen over het onderzoek. Maar ook Rudy Giuliani, de persoonlijke advocaat van Trump, nuanceerde zijn uitspraken in de loop van het jaar. Eerst zei hij dat er geen sprake was van samenzwering. Later stelde hij gezocht te hebben in het Wetboek van Strafrecht en dat hij tot de conclusie was gekomen dat samenzweren geen misdaad is. Waarmee hij overigens niet beweerde dat er inderdaad sprake is geweest van samenzwering. Maar de nuance was wel opvallend.

Ontslag Mueller

En Trump? Die blijft roepen dat Mueller samen met zijn team, door de president „de zeventien boze Democraten” genoemd, een „heksenjacht” houden. Het hele achterliggende jaar heeft hij er bij zijn minister van Justitie Jeff Sessions op aangedrongen Mueller te ontslaan. Die deed dat niet.

Intussen is Sessions zelf opgestapt en is Matthew Whitaker waarnemend minister. Trump kan hem gebruiken om van Mueller af te komen. Tot nu toe heeft hij dat niet gedaan. Of hij zover gaat? Dat is niet uitgesloten. Maar de vraag is of de president daar iets mee opschiet.

De geschiedenis heeft geleerd dat het dan juist wel eens slecht met een president kan aflopen. President Nixon ontsloeg in 1974 speciaal aanklager Archibald Cox die onderzoek deed naar het Watergateschandaal. Daarbij ging het om een inbraak in het hoofdkwartier van de Democraten door partijgenoten van Nixon. Met dat ontslag van de speciaal aanklager verloor Nixon zijn geloofwaardigheid en moest hij aftreden.

President Reagan was dat niet vergeten toen speciaal aanklager Lawrence Walsh het Iran-Contra-schandaal onderzocht. Aangetoond werd dat Amerika het internationaal wapenembargo tegen Iran had geschonden. Elf politici, waaronder de minister van Defensie en een nationaal veiligheidsadviseur, werden veroordeeld. Hoewel iedereen ervan uitging dat Reagan van de leveranties moest hebben geweten, kon Walsh het sluitend bewijs niet op tafel leggen. Daarom kon Reagan gewoon blijven zitten. Maar hij had zich ook nauwelijks publiek over de zaak uitgesproken. Hij wist: Als je geschoren wordt, dan moet je stilzitten.

Door Mueller aangeklaagd

George Papadopoulos, voormalig campagnemedewerker van Trump. Legde tegenover de FBI valse verklaringen af. Veroordeeld tot veertien dagen gevangenisstraf.

Paul Manafort, voormalig campagneleider van Trump, werd beschuldigd van 25 zaken. In augustus 2018 startte een eerste rechtszaak tegen hem met achttien aanklachten voor fraude en belastingontduiking.

De jury achtte hem aan acht van de achttien zaken schuldig. Om een tweede rechtszaak te ontlopen besloot Manafort samen te werken met Mueller. In november zei Mueller dat Manafort deze overeenkomst geschonden had door dubbel spel te spelen met het juristenteam van Trump. Op 8 februari 2019 hoort Manafort zijn straf.

Rick Gates, eveneens campagnemedewerker van Trump en zakenpartner van Manafort. Hij werd net als Manafort beschuldigd van fraude en belastingontduiking. In februari erkende hij schuldig te zijn aan het afleggen van valse verklaringen en aan samenzwering. Hij sloot een overeenkomst waarbij hij beloofde mee te werken aan het onderzoek van Mueller in ruil voor strafvermindering. Gates was de belangrijkste getuige tegen Manafort. Onder ede verklaarde hij samen met hem misdaden te hebben gepleegd.

Michael Flynn, voormalig veiligheidsadviseur van Trump, werd aangeklaagd vanwege liegen tegen de FBI omtrent contacten met de Russen. Hij besloot samen te werken met de speciaal aanklager. Omdat hij Mueller veel informatie verschafte, pleitte die voor een forse strafvermindering. De rechter besloot op 19 december de uitspraak uit te stellen tot maart volgende jaar. De rechter zei wel dat hij het Flynn hoogst kwalijk neemt dat hij lobbyist was voor een buitenlandse mogendheid terwijl hij ook Trump adviseerde. „U hebt ons land in de uitverkoop gedaan.”

Michael Cohen, de huisadvocaat van Trump. Hij werd beschuldigd van misbruik van campagnegeld, ontduiking van de belastingwetgeving en het afleggen van valse verklaringen over een Trump-Tower-project in Rusland. Hoewel hij meewerkte aan het onderzoek van Mueller legde de rechter hem een gevangenisstraf op van drie jaar.

Ricardo Pinedo uit Californië werd schuldig bevonden aan identiteitsfraude die verband houdt met de Russische connectie. Ondanks zijn meewerken aan het onderzoek van Mueller, kreeg hij een half jaar gevangenisstraf en een half jaar huisarrest.

Alex van der Zwaan, een Nederlandse advocaat uit Londen. Hij kreeg een gevangenisstraf van dertig dagen en moest 16.000 dollar betalen voor het liegen tegen Mueller over zijn contacten met Gates en de Russen. Van der Zwaan werkte voor het Amerikaanse advocatenkantoor Skadden Arps, dat een omstreden rapport schreef over de politiek in Oekraïne. Hij speelde dat rapport door aan Rick Gates en had er een paar keer telefonisch contact over, alsook met een Russische oud-inlichtingenofficier.

Konstantin Kilimnik, was jarenlang zakenpartner van Manafort en Gates. Hij werd in staat van beschuldiging gesteld omdat hij samen met Manafort had geprobeerd de rechtsgang in het Ruslandonderzoek te beïnvloeden door twee getuigen te bewerken zodat zij voor Manafort gunstige verklaringen zouden afleggen.

Dertien Russen werden beschuldigd van het beramen van een samenzwering en van identiteitsfraude. De beschuldigingen stonden in verband met het beïnvloeden van de presidentsverkiezingen van 2016.

Twaalf Russische inlichtingenofficieren werden beschuldigd van hacken en het lekken van emails van Democraten in 2016.