Ons land kent een uitstekende infrastructuur, vergeleken met de meeste landen in de wereld. De wereld van het ”fake news” heeft inmiddels ook een behoorlijke infrastructuur via sociale media en oefent een verwoestende invloed uit. Waarheid lijkt inmiddels een toverbal geworden, of een draaitol. Zeker, er is een bepaalde reactie in te herkennen op waarheid als ijzeren vuist of als brandijzer.

Dat waarheid niet relatief is, maar wel alles te maken heeft met een relationele manier van spreken, laat de Schrift ons helder zien. Het postmoderne denken over waarheid hangt samen met het verdringen van de betekenis van het joods-christelijke monotheïsme. Het veelgodendom van het heidendom en het relativisme gaan hand in hand. Dat kunnen we constateren, maar daar dienen we ook van te leren. Dit brengt ons immers iets heel nadrukkelijks in herinnering.

De waarheid is verbonden aan de zelfopenbaring van God midden in de werkelijkheid van onze wereldgeschiedenis. Kernwoorden zijn ontleend aan deze openbaring van de drie-enige God en moeten altijd met Hem in verband gebracht worden.

Wij drukken waarheid uit in ”waarheden” (proposities). Op zich is daar niets mis mee, maar als het waarheden, zelfs goddelijke waarheden, worden die niet meer beogen dan ons hoofd wijzer te maken, gaat er grondig iets mis. Dan gaan ze een eigen leven leiden en krijg je allerlei abstracte beschouwingen over bijvoorbeeld de eigenschappen van God.

Bovendien mogen we rond het begrip waarheid ons wel te binnen laten brengen dat òns kennen van de waarheid ten dele is. Misschien is dat rond kernwoorden wel het eerste wat we onze jongeren mogen meegeven: wanneer we over onze God spreken, duizelt het ons.

De Bijbel is een landschap om in te reizen. Een landschap met een groot reliëf: prachtige vergezichten en diepe afgronden wisselen elkaar af. Dat is zeker zo bij de kernwoorden die de eigenschappen van God vertolken. Wie kan Zijn barmhartigheid onder woorden brengen zonder het besef te staan aan de oever van een oceaan? Wie kan iets zinnigs zeggen over Zijn heiligheid zonder te bedenken dat je in de zon kijkt: God enkel licht? En zeker als we denken aan de zogenaamde ”al-eigenschappen”, zoals almacht en alomtegenwoordigheid, moeten ze verbonden blijven met de openbaring van God in Christus. Spreken over de almacht van God buiten het kruis van Christus om miskent het typisch christelijke spreken over Zijn almacht.

Kapstok

Kernwoorden zijn er in soorten en maten. Je kunt onderscheid maken tussen Bijbelse kernwoorden en kernwoorden uit de christelijke geloofsleer. Wanneer het over deze beide soorten kernwoorden gaat, is een goed ‘wegennet’ van belang, met een bijbehorende ‘overzichtskaart’.

Daarmee bedoel ik dat kernwoorden bijvoorbeeld in een woordweb gezet worden. Zo worden relaties met andere (kern)woorden duidelijk (wegennet). Zo wordt ”zonde” verbonden met woorden als: oordeel, toorn, straf, genade, geduld, barmhartigheid, heiligheid en rechtvaardigheid.

Een andere manier is zo’n woordweb hanteren om allerlei woorden te leren gebruiken die een bepaald kernwoord als het ware uitpakken. Om maar hetzelfde voorbeeld te nemen: er lopen lijnen van ”zonde” naar: opstand, overtreding, beledigen, kwetsen, het doel missen, afbuigen van de weg. Of laat door jongeren zelf eens een aantal (voor)beelden om zo’n woord heen zetten. Die helpen vaak als kapstok om te onthouden waar het in een bepaald kernwoord om gaat.

Op die manier krijg je als het ware toch een soort overzichtskaart mee van de belangrijkste kernwoorden. Al te vaak zijn bijvoorbeeld de kernwoorden uit de heilsorde niet meer dan losse begrippen in het hoofd, met alle gevolgen vandien voor het hart.

Leer en leven

Bij kernwoorden horen naar mijn overtuiging verhalen. Het is prima om bij kernwoorden bepaalde Bijbelteksten uit het hoofd te leren, maar laat vooral de verbanden duidelijk worden. Losse verhalen hebben nogal eens de neiging om moralistisch te worden: ”net zo leren doen (of juist niet doen) zoals … deed”.

Een Bijbelse vertelling heeft echter als eerste vraag wat we leren over wie de HEERE is in dit gedeelte. Juist dan kun je vanuit de geschiedenissen de kernwoorden laten oplichten. Daarin ‘zien’ we immers dat God barmhartig en genadig is, maar de schuldige niet onschuldig houdt. En als het gaat over de relatie tussen ”wat wij geloven” en ”wat wij doen”, tussen leer en leven, laat de Bijbel eerlijk zien wat eraan schort (en waarom) èn brengt ons dat altijd bij het volmaakte leven van Jezus en Zijn verzoenend sterven. Juist kernwoorden bij de Tien Geboden dienen vanuit Hem ter sprake te komen. Ieder gebod vertelt ons over God en zo over de karaktereigenschappen van het volk dat deze God toebehoort.

Een goede infrastructuur is bedoeld om de aangereikte wegen te gaan. Dat geldt ook voor de waarheid, voor ”wandelen” in de waarheid. Dan heb je de kern van de woorden ontvangen. Hiertoe zijn onze jeugdorganisaties op aarde, zijn de catechese en de catechismusprediking van onschatbare betekenis en hebben ouders en ouderen een heerlijke taak gekregen, met het oog op een volgende generatie.

De auteur is hoogleraar praktische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn.