Vorige week was ik op bezoek bij de Dienst Geestelijke Verzorging en Pastoraat in het Radboud UMC te Nijmegen. Geestelijke verzorging en pastoraat hebben nadrukkelijk een plek in de zorg die daar in het ziekenhuis wordt geboden. De dimensie van zingeving en spiritualiteit wordt verbonden aan het welzijn en algeheel welbevinden van een patiënt en zijn naaste. Ook is er aandacht voor ondersteuning van zorgverleners die met complexe (ethische) vragen te maken hebben.

Buiten de muren van het ziekenhuis zijn er initiatieven ontstaan van een Centrum Ontmoeting in Levensvragen, waar veel vrijwilligers actief zijn. En er is geestelijke verzorging in de palliatieve zorg thuis georganiseerd.

Veel mensen kunnen zich moeilijk een voorstelling maken van wat geestelijke of spirituele zorg inhoudt. Het is minder vanzelfsprekend dan medische of psychische zorg die geboden wordt. Het gaat om vragen als: „Wat doet het met u dat u zo ernstig ziek bent?” „Bent u bezig met het einde van uw leven? Wilt daarover verder praten?” Geestelijke verzorging is de professionele begeleiding, hulpverlening en advisering bij zingeving en levensbeschouwing. Geestelijke verzorging is dus breder dan hulp bij zorgvragen. De vraag „Hoe gaat het met u?” klinkt anders uit de mond van een geestelijk verzorger dan uit de mond van een medisch specialist.

Het eigen vertrouwde netwerk kan in veel gevallen de benodigde ondersteuning bieden bij dit soort vragen, maar wanneer een sociaal netwerk ontbreekt of daar niet toe in staat is, kunnen zorgverleners op deze behoefte inspelen. Als zowel het eigen netwerk als de reguliere zorgverlening niet langer volstaat, bijvoorbeeld wanneer sprake is van ingrijpende veranderingen in het leven van mensen of wanneer zij worstelen met existentiële vragen, kan de geestelijk verzorger als expert worden ingeschakeld.

In de praktijk van geestelijke verzorging wordt vaak het ABC-model gebruikt: aandacht, begeleiding en crisis. Volgens dit model leveren alle zorgverleners een bijdrage waar het gaat om algemene vragen en begeleiding. De geestelijk verzorger kan ingeschakeld worden als er sprake is van intensievere begeleiding en een (existentiële) crisis.

In onze samenleving leven veel vragen over zingeving. Denk aan mensen die worstelen met een ‘voltooid leven’. Vanzelfsprekende banden met een kerk, dominee of pastor hebben de meeste mensen niet meer. Maar elk mens heeft op enig moment behoefte aan het vertellen van zijn (levens)verhaal, zeker als alle vanzelfsprekendheden zijn weggevallen en de toekomst onzeker is door ziekte of een naderend levenseinde. „Ik was een blinde, maar je hebt geholpen met kijken”, zei een patiënt eens na een gesprek met een geestelijk verzorger.

Een andere manier van kijken is nodig. Het gaat in de gezondheidszorg niet enkel om het verschil tussen ziek en gezond zijn. Het gaat ook om de betekenis van gezondheid en ziekte in het leven en hoe daarmee om te gaan.

Het is een zegen om te kunnen leven vanuit Advent. We leven niet alleen in de verwachting van het vieren van Kerst, maar ook in de verwachting van Christus’ tweede komst. Immanuël, God zelf is met ons. Dat geeft aan ons leven betekenis en houvast, of we nu gezond zijn of met ziekte te maken hebben.

Advent zorgt voor een andere blik, een ander perspectief. Advent nodigt uit om vanuit dit andere perspectief van betekenis te zijn voor de ander.

De auteur is bestuurder Coöperatie Palliatieve Zorg Nederland. Reageren? rubriekforum@refdag.nl

Helpen met kijken

Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink