Het is nu ruim twee jaar geleden dat Trump verkozen werd tot 45e president van de Verenigde Staten. Het is tijd om na te gaan of er te midden van de talrijke schandalen en groeiende internationale vervreemding ook iets goeds uit zijn presidentschap is gekomen.

Zijn medestanders zullen wijzen op de veerkrachtige economie van de VS, met name op de beurs, die het goed doet, en op de lage werkloosheid. De Dow Jones klom van net onder 20.000 naar het record van 25.000. Sindsdien zijn er ook vier miljoen banen gecreëerd en de lonen stijgen. Zij kunnen ook wijzen op betere betrekkingen met traditionele vijanden als China, Rusland en Noord-Korea, wat de nationale veiligheid van de VS ten goede komt. Het is echter duidelijk dat die successen niet alleen toe te schrijven zijn aan de president. Neem nu de economie. De oorzaken voor die welvaart zijn complex. Presidenten hebben doorgaans maar een minimale invloed op de economie, onder andere omdat presidenten geen monetair beleid kunnen voeren en voor wetgeving en begroting afhankelijk zijn van het Congres. Trump is inmiddels ook goed bekend met deze beperkingen: zijn eerste begroting werd pas in februari goedgekeurd - vijftien maanden na zijn verkiezing.

President Trump heeft veel meer vrijheid in zijn buitenlands beleid. Maar daar zijn de vooruitzichten veel minder rooskleurig dan hij ons wil doen geloven. Recente bewijzen voor geheime nucleaire locaties in Noord-Korea plaatsen vraagtekens bij zijn pogingen om een ”deal” te sluiten met de gesloten staat en zijn leider Kim Jong-un.

Zwakheden

Er is in ieder geval een domein waar Trump al succesvoller gebleken is dan welke andere president in de geschiedenis: het blootleggen van de zwakheden van het Amerikaanse grondwettelijke systeem.

De kracht van de Amerikaanse democratie ligt in haar instellingen en, nog preciezer, in de mechanismen waarin de grondwet voorziet om de politieke macht te spreiden over de drie machten, de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht. Maar die instellingen zijn alleen maar effectief dankzij de normen van terughoudendheid in de politiek. Bij deze terughoudendheid trekt geen enkele macht meer bevoegdheden naar zich toe. Als politici deze normen echter uit het oog verliezen, zullen de instellingen niet goed meer werken en ontstaat een partijpolitiek slagveld. Als de normen het begeven, dan zakt het fundament van de Amerikaanse democratie in elkaar.

De zwakte van de Amerikaanse democratie is dus dat haar instellingen afhankelijk zijn van gedeelde normen van terughoudendheid. Zoals James Madison, een van de Founding Fathers en later de vierde president van de VS, schreef in 1788: „Een loutere afbakening op perkament biedt niet voldoende bescherming tegen die aantastingen die leiden tot een tirannieke concentratie van alle regeringsbevoegdheden.” Als een president moedwillig die normen ondermijnt, dan ondermijnt hij ook het Amerikaanse grondwettelijke systeem.

Je hoeft niet ver te zoeken om voorbeelden daarvan te vinden bij Trump. Hij ontsloeg de directeur van de FBI, James Comey, om een onderzoek naar zijn eigen verkiezingscampagne te dwarsbomen. Hij heeft herhaaldelijk geaarzeld of nagelaten om extreemrechtse terroristen te veroordelen bij de betogingen vorig jaar in Charlottesville. Ook verkoos hij de visie van Rusland boven de mening van zijn eigen inlichtingengemeenschap bij de vraag naar inmenging van dat land gedurende de presidentsverkiezingen.

Republikeinse steun

Die afwijkingen van de norm hebben al tot veel vergelijkingen geleid met de 37e Amerikaanse president: Richard Nixon. Tijdens zijn herverkiezingscampagne in 1972 liet Nixon inbreken in het hoofdkantoor van de Democratische Partij op het bedrijvencomplex Watergate. Nixon trad uiteindelijk af. Dat deed hij liever dan een vrijwel zekere afzettingsprocedure te moeten ondergaan.

In amper twee jaar tijd is Trump erin geslaagd de erfenis van Nixon te overschaduwen. Trump haalt zonder twijfel motivatie uit de blijvende Republikeinse steun, een gevolg van de moderne politieke polarisatie. Maar zijn interpretatie van die steun als volmacht voor de afbraak van de democratische orde, om hier en daar een politiek punt te scoren of een stevige tweet te versturen, is verbijsterend. Nixon brak met de normen om zijn presidentschap te redden - Trump breekt ermee omdat hij dat kan.

Veerkrachtiger

Het Watergate-schandaal veroorzaakte een grondwettelijke en politieke crisis. Maar het bracht ook diepgaande hervormingen met zich mee die de Amerikaanse instellingen veerkrachtiger maakten. Zo maakte een wet uit 1978 het moeilijker voor presidenten om zich te mengen in het werk van speciaal aanklagers en kreeg het Congres meer macht om eigen onderzoekers aan te stellen.

Het is de vraag wat het presidentschap van Trump zal opleveren. Door het belang van die normen in het Amerikaanse grondwettelijke systeem bloot te leggen, heeft Trump wel een nieuwe kans gecreëerd voor de VS om de democratie te versterken. Met wat geluk zijn de VS in staat om de nodige veiligheidssystemen in te bouwen om een Trump 2.0 te vermijden.

De auteurs zijn juristen en politicologen aan de Universiteit van Cardiff (Wales). Bron: The Conservation/IPS