Vanuit zijn huis op de Rijnbandijk kijkt SGP-raadslid G. R. van Leeuwen uit over het dorp waar hij bijna dertig jaar geleden neerstreek en nooit meer wegging. „Een mooi, bloeiend kerkdorp waar ik graag woon.”

Zo geordend als Opheusden er nu bijligt, zo chaotisch was het tijdens de oorlogswinter 1944-1945. Toen lag het in de frontlinie, de bevolking moest vluchten en vond acht maanden later een geteisterd dorp terug. De Opheusdenaren sloegen de hand aan de ploeg; hun dorp herrees uit het puin.

Het typeert de bevolking, zegt Van Leeuwen: „Handen uit de mouwen.” Een groot deel van de beroepsbevolking werkt dicht bij huis. Onder meer op de kwekerijen die het Betuwse dorp omringen: Opheusden is het laanboomcentrum van Europa. ”Tree Centre Opheusden”, meldt een rotonde. In de boomkwekerijen werken 1600 mensen en ook de fruitteelt biedt veel werkgelegenheid. Samen beslaan beide sectoren een fors deel van de 220 hectare die Opheusden groot is.

Hoeveel bomen er ook zijn, boomkweker Harm Willemsen (25) noemt „het realiseren van openbaar groen en het goed bijhouden ervan” als aandachtspunt voor verbetering. „De positieve effecten van groen op het welzijn van mensen zijn overduidelijk. Daarnaast zou het openbaar groen een mooi visitekaartje kunnen zijn voor de boomkwekerijsector in ons gebied.”

Diploma’s nodig

Aan de zuidkant, tegen de A15 aan, is een Agro Business Centre in aanbouw: agrarische dienstverleners op een kluit. Er is ruimte voor op- en overslag en er komt een pand waar heel Europa de innovaties in de boomteelt kan komen bekijken.

Erlangs loopt in de toekomst waarschijnlijk een nieuwe rondweg, wijst Van Leeuwen tijdens een rit langs de randen van Opheusden: „Hier een brug over, daar het spoor over, tussen de kwekerijen door. Een ideale ontsluitingsroute.” De weg moet de dorpskern ontlasten, die nu „veel te veel” vrachtverkeer te verstouwen krijgt.

Ook aan andere bedrijvigheid heeft Opheusden geen gebrek: industrie, dienstverlening, detailhandel. „Winkelen kan in eigen dorp of omgeving en er ligt een plan klaar om de dorpskern te revitaliseren. De gemeente streeft ernaar dat de winkels in het hart van het dorp behouden blijven en niet uitwijken naar omringende gemeenten. Opheusden is behoorlijk zelfvoorzienend. Je hoeft voor de primaire levensbehoeften het dorp niet uit.”

Het opleidingsniveau groeide mee met de toenemende welvaart. „Toen ik hier als leerkracht kwam, was een fors percentage van de bevolking laagopgeleid of had zelfs helemaal geen diploma’s”, zegt Van Leeuwen, die ook bestuurder van drie reformatorische basisscholen –twee in Opheusden, één in Ochten– is. „Jongens werden thuisgehouden als het druk was op het land. Dat is drastisch veranderd, want iedereen realiseert zich dat hij diploma’s nodig heeft. Al is er in Opheusden nog steeds een redelijk percentage lageropgeleiden.”

Behoudend

Bij dat alles blijft de Opheusdenaar zichzelf. „In de kern conservatief”, zegt het raadslid. „Voorzichtig met nieuwe dingen; we kijken eerst eens de kat uit de boom. Ook voor het Agro Business Centre liepen velen niet direct warm. Maar er zijn ook ondernemers die direct aanpakken.”

De Opheusdenaar staat niet naar verandering. „Dat is fijn, vooral voor een opgroeiend gezin. Al werkt de secularisatie natuurlijk overal door.”

Volgens grafisch ontwerper Rob Scheurwater (25) is het „goed toeven in dit over het algemeen rustige dorp met veelal gelijkgestemden. Zeker voor jonge kinderen is het fijn om op te groeien in een beschermde omgeving. Het is mooi dat er allerlei voorzieningen als kerk en school gevestigd zijn. Daarnaast heeft Opheusden qua winkels ook een goede bezetting.”

Ruim 58 procent van de Opheusdenaren stemt op de SGP. De kerken hebben jaren van forse groei achter de rug. Het onderwijsaanbod –reformatorische scholen voor basis-, speciaal en voortgezet onderwijs dicht in de buurt– had aantrekkingskracht op mensen van buiten de Betuwe.

„Opheusden heeft minder import dan Kesteren en Ochten”, zegt Van Leeuwen, die zelf uit Houten komt. „Als import word je ook nooit een echte Opheusdenaar. Maar daar voel ik me wel bij: bij het werk op school is het juist prettig dat je niet uit het dorp zelf komt. Wanneer er zorgen zijn, is enige professionele afstand wenselijk.”

Gemoedelijk

Er zijn veel zelfstandige ondernemers in Opheusden. „Die zelfstandigheid maakt de mensen ook wat eigenzinnig”, vindt Van Leeuwen. „Ze reageren vaak primair. Dat kan weleens als vrijpostig ervaren worden, maar meestal is de reactie niet vervelend bedoeld. Ze zijn welwillend, maar maken van hun hart geen moordkuil.”

Rob Scheurwater roemt „de gemoedelijkheid –mensen kennen elkaar en zeggen gedag–, het feit dat reformatorische/christelijke waarden zoals de zondagsrust belangrijk zijn en de goede voorzieningen en faciliteiten” als positieve kanten van de dorpssamenleving waar hij inmiddels 23 jaar deel van uitmaakt. „Het is een vrij gesloten gemeenschap; iemand die er niet vandaan komt, kan best moeite hebben om hier te aarden. Bij de dorpscultuur hoort ook een beetje de ”wat de boer niet kent, dat eet hij niet”-mentaliteit. Dat zou iets opener mogen.”

Het beeld van Opheusden als zou er ‘geroddeld’ worden, is „niet geheel onjuist”, maar het praten komt vooral voort uit oprechte belangstelling voor elkaar, zegt Scheurwater. „De betrokkenheid en het meeleven zijn groot. Soms is het een beetje ”ruwe bolster, blanke pit”. Als het nodig is, helpt men elkaar zeker.”

„Opheusden is een ons-kent-onsgemeenschap, maar als je er vandaan komt is dat geen probleem”, zegt Harm Willemsen. „Doordat het allemaal relatief kleinschalig is, is de sociale verbinding hoog. Men zorgt voor elkaar. Dat zie je aan de vele vrijwilligers die actief zijn bij scholen, kerken of in andere gezinnen. Dat vind ik erg positief aan het leven in een dorp als Opheusden.”

Poolse winkel

Van de inwoners is 9 procent allochtoon. „Feitelijk zijn het er meer, maar de meesten schreven zich niet in”, zegt Van Leeuwen. „Ze waren hier immers toch maar tijdelijk. Maar nu dat van langduriger aard blijkt, probeert de gemeente Neder-Betuwe hen te registreren en voor betere huisvesting te zorgen. Er zijn plannen een woonoord voor 450 arbeidsmigranten te creëren, met een Poolse winkel.”

Polen vormen de meerderheid onder de migranten in Opheusden. Ook Roemenen en Moldaviërs komen op de werkgelegenheid in de Betuwe af. „Als ze zich allemaal inschrijven, groeit het inwonertal van onze gemeente van bijna 24.000 naar 25.000.” Tijdens een actie van de kerken ontvingen de buitenlandse werknemers vorig jaar een kerstpakket.

Problemen levert de intocht van Oost-Europeanen volgens Van Leeuwen niet op. „Ze houden zich vooral op in hun eigen groep.”

Opheusden was het gewend gasten te ontvangen: al tientallen jaren is er een Molukse gemeenschap. „Ze hadden hun eigen wijk, maar je ziet hen nu wat meer over het dorp uitwaaieren. Met name de jongeren beperken zich in hun contacten ook niet meer tot de eigen mensen. Overigens, tussen de Molukkers en de andere Opheusdenaren is er zelden gedoe.”

De Molukkers hebben hun eigen kerk. „In de tijd dat ds. T. Dorresteijn in de gereformeerde gemeente in Nederland stond, had hij goed contact met de Molukse predikant. Dat is nu minder; de Molukse kerk maakte een ontwikkeling door en heeft nu een vrouwelijke predikant. Vroeger zaten de Molukse kinderen op de reformatorische school, nu op de openbare.”

Zoektocht

Bij boerderij De Keij biedt de Rijnbandijk een weids uitzicht op al wat Opheusden typeert: uitgestrekte kwekerijen, erachter het dorp waaruit de kerktorens omhoogsteken.

Van Leeuwen kwam hier wonen omdat de huizen goedkoper waren dan aan de overkant van de Rijn. En dat is nog steeds zo, ook al ligt Opheusden centraal in het land. „Er zijn een tijdlang weinig huizen gebouwd; mensen moeten uitwijken naar Kesteren of Ochten, terwijl Opheusdenaren liever in hun eigen dorp blijven. Daarom wordt er nu onderzoek gedaan naar een nieuwe wijk, Herenland-West.”

Rob Scheurwater kan erover meepraten. „Na drie maanden serieus zoeken hebben mijn vriendin en ik een huis in ons eigen dorp kunnen kopen. De interesse in Opheusden is groot en het aanbod wat minder, maar we wilden hier graag blijven. We zijn hier allebei opgegroeid, onze familie woont hier en het dorp past bij onze identiteit.”

„Politieke verhouding verandert door groei bij de SGP”

Margreet Terpstra-Drijfhout, plaatsvervangend chef bij dagblad de Gelderlander, houdt zich al 22 jaar bezig met regioverslaggeving. Vanaf 1996 werkte ze bij het Gelders Dagblad, dat in 2001 samenging met de Gelderlander. Daar is ze sindsdien actief voor de edities Vallei en Rivierland. Sinds zes jaar behoort Neder-Betuwe tot haar aandachtsgebied.

Ze typeert Opheusden als „een dorp waar veel gebeurt.” Niet alleen op politiek terrein –het gemeentehuis staat er–, maar „zeker ook op het gebied van bedrijvigheid.”

Terpstra noemt „de ontwikkeling van het Agro Business Centre, dat Opheusden op de kaart moet zetten als hét laanboomcentrum van Europa. Het ABC-terrein, gelegen langs de A15, moet een plek worden waar toeleveranciers en afnemers elkaar vinden en waar gasten worden ontvangen en onderzoek wordt gedaan. Een nieuwe rondweg is daarvoor wel nodig, maar die kost 8,5 miljoen, een bedrag dat nog wel gevonden moet worden.”

Iets anders wat volgens de journaliste in Opheusden –net als in de hele gemeente Neder-Betuwe– speelt, is de toenemende verzuiling. „Nieuwbouwwijken in met name Opheusden en Ochten trekken veel reformatorische gezinnen, wat ook zijn effect heeft op de politieke verhoudingen. De SGP had in het verleden een evenwicht met de PvdA (beide 6 zetels), maar in de jaren die volgden, boerden de sociaaldemocraten achteruit, terwijl de SGP steeds sterker werd. Nu is de verhouding van de eerste (SGP) tot de tweede partij (PvdA) 8 tot 4 zetels; de rest is nog kleiner.

Het maakt de zaken in zoverre wat lastiger dat het voor de SGP, die sinds deze verkiezingen met twee wethouders in het college zit, een extra verantwoordelijkheid is te kijken naar het deel van de gemeente dat níét tot de achterban behoort, terwijl het voor de andere partijen lastiger is iets erdoor te krijgen wat niet per se bij de reformatorische gezindte past.”

serie In de Biblebelt

Wat houdt plaatsen in de Biblebelt bezig? Twaalf portretten. Deel 1.