Al 25 jaar coacht Wim Ballemans (62) mensen op weg naar hun pensionering. „Vaak betaalt de werkgever de training, om medewerkers een mooi afscheid en een goede doorstart te geven.”

Waar komt de behoefte aan dit soort trainingen vandaan?

„Pensioencursussen bestaan al sinds de jaren zestig. Met de groeiende welvaart zagen werkgevers dat stoppen met werken thuis vaak tot problemen leidde. Ineens kwam de man thuis te zitten, in het ‘domein’ van de vrouw. In die tijd was het toekomstperspectief nog een stuk beperkter. Mensen werden gemiddeld zeventig jaar, hadden niet veel te besteden en hun netwerk buiten het werk om was klein. Tegenwoordig ziet de wereld er heel anders uit, maar stoppen met werken is nog steeds een van de grootste veranderingen in ons leven. Het is zinvol om daar even bij stil te staan.”

Waarmee worstelen mensen zoal rond hun pensionering?

„Dat is erg verschillend. De één ziet alleen maar positieve dingen, de ander ziet overal beren op de weg. Dat kan op relatiegebied zijn, dat is een belangrijk aandachtspunt. Het aantal echtscheidingen onder mensen die met pensioen zijn, kent een lichte stijging. Na pensionering krijg je vaak intensiever te maken met je partner. Hoeveel ruimte geef je elkaar, wat zijn de verwachtingen? Het verliezen van sociaal kapitaal, het contact met je collega’s, kan ook moeilijk zijn. Een andere worsteling is de gedachte dat je een week na je pensioen al moet weten hoe je leven erna eruit gaat zien. Dat geeft veel druk. Je mag hier de tijd voor nemen. Neem gerust een ”snuffeljaar”; zoek uit wat je gelukkig maakt en waarbij je betrokken wilt zijn. Met werk valt er voor velen ook een stuk zingeving weg.”

Hoe kun je daarmee omgaan?

„We vragen mensen altijd: Waar kom je straks je bed voor uit? Ze hebben een nieuw doel nodig in hun leven. Voor hun pensioen staan mensen hier vaak niet zo bij stil. „Ik krijg mijn tijd wel vol”, denken ze vaak. Maar je tijd zinvol vullen is iets anders. Genieten van je pensioen is makkelijker gezegd dan gedaan. Waar geniet je dan van, wat geeft voldoening? Door stil te staan bij de vraag wat je werk voor je betekende, kun je hier antwoord op vinden. Die waarden uit je werk kun je ook na je pensioen een plek geven. Werkte je graag met mensen, zoek dan sociaal vrijwilligerswerk. Loste je graag moeilijke problemen op, pak dan in je nieuwe leven iets op waarin je die uitdaging vindt.”

Hoe kan het dat de één niet kan wachten op z’n pensioen en de ander ervoor vreest?

„We nemen allemaal ons eigen verleden mee. Als je een baan hebt waarin veel van je gevraagd wordt, fysiek of mentaal, is het logisch dat je eerder wilt stoppen. Denk aan mensen uit het onderwijs, de zorg of bouw. Die zijn vaak weg zodra ze kunnen. Aan de andere kant zie ik mensen die nog zo veel plezier uit hun werk halen dat ze niet willen stoppen. Soms zijn die zo vereenzelvigd met hun werk dat ze niet verder durven kijken. Sommige mensen ontlenen hun hele identiteit aan hun werk. Stoppen kan dan erg lastig zijn.”

Met je pensionering valt er ook een stuk sociaal leven weg. Hoe geef je dat opnieuw vorm?

„Op je werk krijg je je collega’s gratis en voor niets. Die relaties zijn vanzelfsprekend. Voor contacten daarbuiten moet je ineens initiatief nemen. Zeker mannen lopen hier na hun pensioen vaak tegen aan. Kijk waar jouw interesses liggen en zoek een club, organisatie of studie waar je mensen ontmoet die deze interesses delen. Sta ook eens wat meer stil bij je directe woonomgeving en hoe je zorg kunt dragen voor de buurt en mensen om je heen. Doe eens boodschappen voor de zieke buurman. Ook dat levert nieuwe sociale contacten op. En bovendien: over een paar jaar heb jij zelf ook mensen nodig die er voor jou zijn.”

Speelt geloof –een kerkelijke gemeenschap– een rol in het vermijden of minder ervaren van het zwarte gat?

„Het is belangrijk dat mensen zich ergens mee verbonden voelen, ook als het werk stopt. Het vertrouwen in God, maar ook de binding aan de kerkgemeenschap, kan dat bieden. In veel blauwe zones, dat zijn gebieden waar mensen gemiddeld langer leven, speelt geloof een rol. In Loma Linda, een blauwe zone bij Los Angeles waar veel zevendedagsadventisten wonen, worden inwoners zo’n zeven à acht jaar ouder, door de levensstijl die bij hun geloof hoort. Al zijn er ook andere manieren om hier invulling aan te geven.

Je kunt je ook verbonden voelen met familie, een maatschappelijk vraagstuk, de natuur of je buurt.”

Tot slot: hoe neem je op een goede manier afscheid van je werk?

„Durf te rouwen. Erken dat werk belangrijk voor je is, maar probeer ook in te zien dat je meer bent dan je baan. Het doet soms pijn om je werk los te laten en het bedenken van een nieuwe invulling kost tijd. Dat mag je best even voelen, als je er maar niet in blijft hangen. Denk ook goed na over de praktische kant van afscheid nemen. Wil je een grote receptie met toespraak van de baas of houd je het in kleine kring? Neem het heft in eigen hand en zorg voor een afscheid waar je later met een goed gevoel op terugkijkt.

Draag daarnaast werktaken zo goed mogelijk over. Doe wat je kunt doen en laat het daarna los. Zodat je als je de deur uit loopt kunt zeggen: Het is mooi geweest.”

„Ik verveel me nu al op een vrije dag”

„Volgende maand ga ik met pensioen. Ik heb 32 jaar een kinderkledingwinkel gehad, maar ben nu genoodzaakt te stoppen. Op 1 december sluit ik de deuren voorgoed. Mijn werk was mijn hobby en andersom. Alles wat ik de laatste jaren heb ondernomen, stond in het teken van de winkel. Dat houdt nu op.

Ik zeg wel tegen iedereen dat ik me red, maar ondertussen vind ik het heel eng. Als ik nu een dagje vrij ben, verveel ik me al. Als ondernemer werk ik heel veel en staat mijn hele leven in het teken van de winkel. Ik kan nooit gewoon even shoppen: dan ben ik bezig met de winkelpresentatie, prijzen en looproutes. Je bent er altijd mee bezig in je hoofd.

Ik ben nog lang niet op en heb nog helemaal geen zin om te stoppen met werken. Ik ben 62, maar voel me nog 40. Ik heb nog wel gesolliciteerd bij andere winkels, maar ja, op mijn leeftijd heeft dat haast geen zin meer.

Ik kijk nu of ik vrijwilligerswerk kan vinden. Misschien kan ik iets met sociale media doen, dat doe ik nu ook al voor een paar stichtingen.

Ik ben bang dat ik verpieter als ik niets om handen heb.

Straks word ik nog zo’n grijze muts. Een goede vriend van mijn man werkt al een tijdje niet meer en wordt steeds minder scherp nu hij zijn hersens niet meer dagelijks gebruikt. Ik wil niet dat dat mij ook overkomt. Om mij heen zegt iedereen dat er straks vanzelf van alles op mijn pad komt. Nu vind ik het nog lastig om dat te geloven, maar het komt vast goed.”

„Mijn leven was altijd al meer dan werken”

„Precies op mijn 66e verjaardag stopte ik met werken. Ik was relatiebeheerder bij Kerk in Actie, wat ze vroeger zendingssecretaris noemden. Nu studeer ik aan de kunstacademie in Groningen. Daar droomde ik al lang van. Op mijn 18e deed ik al toelatingsexamen maar werd ik afgewezen. Toen mijn vrouw een paar jaar terug weer ging studeren, begon het bij mij ook weer te borrelen. Toch vond ik stoppen met werken wel spannend. Ik was erg benieuwd hoe mijn leven eruit zou gaan zien en of ik nu wel door de toelating zou komen.

Ik vind het heerlijk om weer te leren. Ik zit in een klas met allemaal jongeren. In mijn vrije tijd deed ik al dingen met kunst, dus helemaal nieuw is het niet voor me. Mijn baan mis ik niet. Dit is een nieuwe fase in mijn leven en ik heb alle vertrouwen dat mijn oud-collega’s het werk voortvarend oppakken. Creatief bezig zijn geeft een heel ander soort voldoening. Ik heb het gevoel dat ik mezelf opnieuw moet uitvinden. Waar ik op kantoor altijd strak en geordend moest zijn, hoor ik nu dat ik minder moet nadenken. Dat voelt bevrijdend.

Mijn leven was altijd al meer dan alleen mijn werk, ik doe ook veel in de kerk. Als je je hele leven ophangt aan je baan, moet je daar, denk ik, vraagtekens bij zetten. Als dat wegvalt, houd je niets over. In ons huwelijk is het even zoeken naar een nieuw evenwicht. Mijn leven en tijdsindeling zien er totaal anders uit, daar moet mijn vrouw ook weer een plek in krijgen. Onze gespreksstof is ook veranderd. We zijn veertig jaar getrouwd, dus we kunnen wel wat hebben. Maar we moeten er wel aan werken.”

Variaties in trainingen

Pensioentrainingen worden door het hele land gegeven. Het kan een fijne manier zijn om gelijkgestemden te ontmoeten en handige handvatten bieden om je leven opnieuw in te richten. De cursus Pensioen in Zicht is de bekendste en wordt door vijf gecertificeerde aanbieders gegeven. Deze cursus duurt drie of vijf dagen. Onderwerpen die aan bod komen, zijn onder andere gezondheid, tijdsinvulling, financiële planning, sociale relaties, waarden en inspiratie.

Sommige trainingen worden ook in het buitenland gegeven, voor wie er graag even opuit trekt. Ook zijn er varianten met een sportief of creatief thema, voor echtparen en singles. De meeste cursussen worden in groepsverband gegeven, maar er zijn ook individuele pensioencursussen op maat. Sommige werkgevers vergoeden de pensioencursus. In een aantal cao’s is dit zelfs vastgelegd.