Moreel probleem media dieper dan vaak gepeild
In de Week van de Mediawijsheid komt het er op aan dat we gericht zijn op de wijsheid die voortkomt uit de vreze des Heeren. Dan zouden we in de praktijk meer moeten rekenen met onze zondige natuur dan veelal gebeurt. Daarbij is de mediatechniek niet te scheiden van de inhoud.
De Week van de Mediawijsheid mag onze aandacht wel hebben. Wat hebben we in dezen een wijsheid nodig! Heel wat keren lezen we in de Bijbel dat de vreze des Heeren het beginsel der wijsheid is. Dat betekent naast andere zaken in elk geval een besef van Wie de Heere is en van wie wij zijn. Wie wij zijn vanuit onszelf, in onze kwetsbaarheid en vatbaarheid, dat punt licht ik er nu even uit.
Onvoldoende doorgetrokken
Ik neem aan dat ook iemand als Sjaak Jacobse dat beseft. Toch lees ik in het met hem gehouden interview (RD 21-11) diverse uitspraken waarin dat besef naar mijn idee onvoldoende doorgetrokken wordt naar de praktijk. Een bepaald optimisme is er dan ten aanzien van de omgang met techniek en cultuur dat ik niet goed kan plaatsen.
Jacobse zegt: „Christenen hebben techniek op zichzelf nooit gemeden.” Nu is dat natuurlijk waar. Maar in deze context impliceert het, als ik het goed lees, dat je ook moderne media kunt zien als een stuk ”techniek op zichzelf”. Dat sluit aan bij wat Steven Middelkoop onlangs zei met het oog op YouTube (RD 3-11): „Wat je helaas soms ziet gebeuren, is dat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen middel en inhoud. Ik kan met de auto naar de kroeg of naar de kerk rijden. De auto moet niet het discussiepunt zijn, maar de bestemming.”
Natuurlijk is dat onderscheid er, maar niet zo sterk als dit citaat doet vermoeden. Technische middelen zijn zelden waardevrij, zeker de auto niet. Mobiliteit verandert sociale structuren, gebondenheid aan eigen leefomgeving enzovoorts. Die invloed is er in nóg sterkere mate bij moderne media: tv, pc, internet, laptop, smartphone; Google, YouTube, Snapchat, Netflix – zij brengen hun eigen effect met zich. Middel en inhoud scheiden is echt niet haalbaar.
Vatbaar
Die invloed is vooral belangrijk vanwege het besef dat wij vatbaar zijn voor het kwaad. Waren wij onze verlangens de baas, dan konden wij ook deze media de baas zijn. Dit is echter vanuit onze natuur onmogelijk. Dan zou je kunnen zeggen: in de vreze des Heeren is dat toch anders, vanwege een nieuw verlangen en de leiding door de Heilige Geest. Jawel, maar juist in dat leven wordt het besef dieper hoe vatbaar wij zijn (Rom. 7). En vanuit dat besef betekent wijsheid ook mijding. En als wij dat voor onszelf zo voelen, dan kunnen we niet anders dan dit ook voor jongeren zoeken.
In genoemd interview zegt Jacobse terecht dat veel jongeren „de vaardigheid missen om goed gebruik te maken van de kracht van sociale media”. Verderop echter miskent hij naar mijn overtuiging de reikwijdte van deze constatering. Als hij bijvoorbeeld zegt dat vermoedelijk de wal het schip keert en dat die ontwikkeling vanuit jongeren begint. Zo’n beweging kán simpelweg niet bij jongeren beginnen. Omdat jongeren (algemeen gesproken) leven in de experimenteerfase, waarin zij opvoeders nodig hebben die hen wijzen op en voorgaan in de weg van de Heere. Als het een zaak is van de wal die het schip keert, dan is dat geen fundamentele verandering, maar slechts een relatieve, die gericht is op de effecten. Als er een tegenbeweging nodig is (en dát ligt gelukkig in de woorden van Jacobse opgesloten), dan zal die moeten beginnen vanuit de principes, wat de gevaren zijn en vanuit een leven met de Heere.
Prentenboek
In dat licht kan ik het echt niet plaatsen dat Driestar hogeschool in een prentenboek welbewust het kijken van een filmpje een plaats geeft. Natuurlijk, ik sluit niet mijn ogen voor de werkelijkheid dat dit in het gros van de gezinnen gebeurt. Het effect is wel dat het gewoon wordt om in kinderboekillustraties dit soort taferelen een plaats te geven. Dit wordt zomaar de nieuwe norm.
Versta me goed. Een opgelegde norm als zodanig geeft geen leven in de vreze des Heeren. De afwijzing van de tv was wel eens te oppervlakkig – maar wat was ze toch ook heilzaam! Ik gun het kinderen nu ook, dat zij opgroeien in een wereld waarin in het gewoon is dat media het gezinsleven niet komen verstoren. Bij de tv zag men terecht in dat middel en inhoud niet te scheiden zijn en dat de tv zijn eigen effecten meebracht. En terecht zag men in dat wij de knop niet de baas zijn. Het lijkt mij een veeg teken als wij deze scherpte nu gaan missen. Een heldere voorlichting over afwijzende wijsheid in dezen kan veel gezinnen voor narigheid behoeden. Wij maken geen geestelijk leven. Maar wij kunnen geestelijk leven wel belemmeren. Dat maakt het belangrijk te zien waar wij vatbaar zijn en gevat worden – en dat tot radicalere mijding te laten leiden dan doorgaans bepleit wordt.
De auteur is predikant van de hersteld hervormde gemeente te Oldebroek-’t Harde.
