Het zijn de minsten niet die er hun gal over spuwen dat VVD-leider Dijkstal bijna zonder protesteren het rechterbeen van de VVD laat amputeren door Fortuyn, die woensdag in Rotterdam blijk gaf van chirurgische trefzekerheid. De bekende rechtsfilosoof prof. P. Cliteur uit Leiden kondigde gisteravond aan dat hij op 15 mei uit „grote ontevredenheid” niet op Dijkstal, maar op de nummer 57 van de VVD-lijst zal stemmen.

Cliteur schroomt niet om Fortuyn een aanwinst voor de politiek te noemen. Het zit hem geweldig dwars dat Fortuyn bij veel onderwerpen de toon treft die wat hem betreft de VVD-top had moeten aanslaan. Zelf vroeg Cliteur herhaaldelijk aandacht voor de grote problemen rond de integratie van groepen nieuwkomers in de Nederlandse samenleving. Graag had hij van Dijkstal eenzelfde geluid opgetekend als van CDA-leider Balkenende, die de multiculturele samenleving niet nastrevenswaardig noemde.

Tot in de hoogste VVD-kringen leeft onvrede over de soft-liberale koers van Dijkstal. Achter de schermen heeft de lijsttrekker zich donderdag uitgebreid moeten verdedigen voor de manier waarop hij het verlies van de VVD bij de gemeenteraadsverkiezingen nam. Op de uitslagenavond van zijn partij in Amsterdam zei Dijkstal dat hij de resultaten van het huidige kabinet nadrukkelijker wil uitventen, maar dat hij zich niet zal laten verleiden tot „een campagne die onfatsoenlijk en asociaal is.”

Dijkstal vergaderde donderdag onder meer met het campagneteam en met de bewindslieden van de VVD. Intussen werd zijn koers ook in de fractie veel besproken. De belijnd-rechtse verkeersspecialist van de fractie, kamerlid Hofstra, schroomde niet zijn onvrede ook publiekelijk te uiten. „Wat er onder Bolkestein aan zetels is bijgesprokkeld, is er woensdagnacht door Fortuyn weer afgehaald”, zei hij. „Het lijkt mij helemaal niet overbodig de koers weer bij te stellen.”

Ook kamerlid Wilders zei donderdag desgevraagd dat de rechterflank van de VVD „beter moet worden bediend.” „Ik ga u niet vertellen wat ik in de wandelgang allemaal precies tegen Dijkstal zeg”, aldus de rechtsbuiten van de VVD-fractie, die carrière maakte onder partijleider Bolkestein, „maar het is wel zo dat ik al zolang ik in de Kamer zit aandacht vraag voor de rechterflank van de partij. Hoe meer die bediend wordt, hoe beter. Je ziet dat de kiezers die weglopen, vrijwel allemaal uit de rechterflank komen.”

VVD-lid Livestro, persoonlijk medewerker van eurocommissaris Bolkestein en voorzitter van de Edmund Burke Stichting voor conservatieve gedachtevorming, is het met Wilders eens dat Dijkstal „meer aandacht” moet besteden aan de rechtervleugel. Hij verwijst naar onderzoek waaruit is gebleken dat 85 procent van de VVD’ers zich rechts van het midden positioneert. „We hebben het dus over een linkervleugel en een rechtse romp. Misschien is dat wel het probleem: dat we een rechtse partij zijn die zich niet rechts durft noemen.”

Livestro roept Dijkstal ertoe op zich nog eens goed te bezinnen op de liberale beginselen. Vervolgens zou de VVD-leider „bij zichzelf te rade moeten gaan” of hij de juiste man is om die met verve en overtuiging uit te dragen. „Hij moet zich afvragen: Kan ik dat, zie ik dat zitten? Als het antwoord bevestigend is, moet hij dat dan ook heel stevig doen.” Waar Dijkstal wat Livestro betreft gauw mee moet stoppen, is met het uitventen van het beleid van het tweede paarse kabinet. „Als VVD’ers kunnen we niet tevreden zijn over al die kostbare tijd die in die immateriële wetgeving gestoken is.”

VVD-lid Van der Haar, werkzaam als politiek consultant, vindt dat Dijkstal het politieke boekwerk dat Fortuyn volgende week publiceert maar eens goed moet lezen, om de kiezer vervolgens duidelijk te maken hoeveel „doublures” erin zitten met traditioneel gedachtegoed van de VVD. Anderhalf jaar geleden waarschuwde Van der Haar in een artikel in het VVD-orgaan ”Liberaal Reveil” al voor de desastreuze electorale effecten van verwaarlozing van het rechtse imago van de VVD.

„Met dat artikel heeft Dijkstal gewoon niets gedaan”, aldus Van der Haar. „Sterker nog: via zijn rechterhand Arno Visser heeft hij me verketterd. Het lijkt me raadzaam dat hij het nu nog eens herleest. Zijn koers is niet helder genoeg, te veel op het midden gericht, en dat wordt door de kiezers afgestraft. We moeten, om het plat te zeggen, veel meer rechtse taal laten horen. Dat hoeft helemaal niet onfatsoenlijk te zijn. Laat Dijkstal ook Zalm en Jorritsma maar eens in stelling brengen. Die kunnen wel wat rechtse duidelijkheid verschaffen.”

In zijn afscheidsspeech als voorzitter van de JOVD, de aan de VVD gelieerde jongerenorganisatie, waarschuwde ook Jeroen de Veth anderhalf jaar geleden voor de verwaarlozing van het rechterbeen. „Ik heb toen al gezegd dat je er op deze manier van uit kon gaan dat er iemand in het gat ter rechterzijde van de VVD zou springen. Toen dacht ik nog aan het CDA, maar het is Fortuyn geworden. Je kunt je afvragen of het strategisch en geloofwaardig is als Dijkstal nu ineens een rechtsere toon aanheft, maar doorgaan zonder iets te doen, is al helemaal niet strategisch.”