Taalcolumn: Van oorvijg tot gevild varken
Wat doen wij in het dagelijks leven veel met onze oren! In letterlijke zin: ons gehoororgaan vangt geluidsgolven op, zodat we een gesprek kunnen voeren of muziek kunnen consumeren. Laten onze oren het afweten, dan moeten ze doorgeprikt of uitgespoten. Is het echt helemaal mis, en biedt zelfs het gehoorapparaat geen soelaas meer, dan is doofheid ons deel. Auditieve duisternis, zogezegd.
Maar ook in figuurlijke zin begeleiden onze oren ons voortdurend. Als iets het ene oor ingaat en het andere uit, dan is de boodschap niet beklijfd. Als we iemand wat in de oren blazen, dan maken we hem wat wijs. Zijn we één en al oor, dan luisteren we aandachtig. Maar luisteren we met één oor, dan zijn we er niet helemaal bij. Luisteren we daarentegen met een half oor mee, dan krijgen we een boodschap mee die niet voor ons bestemd is.
Gaan dergelijke uitdrukkingen vooral over het gehoor, ook de vlezige schelpen aan ons hoofd zelf leverden de nodige gezegdes op. Kinderen kunnen ouders de oren van het hoofd vragen. We knopen iets in onze oren als we ergens ons voordeel mee willen doen. Wie nog nat is achter de oren is nog wat onervaren. Wie het achter de oren heeft, is een stiekemerd. Ook in het pedagogische segment is het oor er steeds. Kinderen krijgen een draai om hun oren als ze niet luisteren. Of we zeggen grappend dat we hun neus tussen twee oren zullen zetten. Iets minder ludiek is het als we ze een oorvijg geven. En als we iemand goed lik op stuk willen geven, dan wassen we hem de oren.
Nogal eens nemen we de toevlucht tot de oren van dieren om iets duidelijk te maken. Dan gaat het met name over ezels, varkens en hazen. Iemand een oor aannaaien –en hem dus voor de gek houden– schijnt te maken te hebben met de vroegere strafpraktijk op school. Was je ondeugend, dan belandde je in de hoek, met een paar ezelsoren op. Jou werden dan een paar oren aangenaaid, ofwel: je werd te kijk gezet. Later zwakte dat af tot iemand iets wijsmaken.
Wat betreft varken en haas: als het dier gevangen is, moet het gevild worden. Daarbij wordt de huid vanaf de achterkant afgestroopt. Het laatste stukje vel wordt dus over de oren getrokken, waarna het beest gebraden kan worden. Deze vilhandeling werd symbool voor menselijk gedrag waarbij je iemand afzet, uitzuigt, in z’n hemd zet, uitkleedt. Dan haal je iemand dus het vel over de oren. Niet echt iets waar je trots op moet zijn. Wie zich met dergelijke praktijken bezighoudt, moet zich nog maar eens achter de oren krabben.
Laatste aflevering van een tweewekelijkse rubriek over de achtergrond van bekende en minder bekende uitdrukkingen.
