Berlijn bezoeken betekent een boeiende geschiedenisles krijgen. De historie ligt er letterlijk op straat. De stad dateert uit halverwege de dertiende eeuw. Dat is overigens een stuk jonger dan de meeste andere hoofdsteden in Europa. Maar er is sindsdien wel heel wat gebeurd.

De stad ontstond aan de oevers van de rivier de Spree als een eenvoudige handelsnederzetting. Maar al voor 1500 had Berlijn de ambitie om als hoofdstad van Brandenburg de machtigste stad in de verre omtrek te zijn. Gedurende enkele eeuwen diende Berlijn als de residentie van de Pruisische vorsten. Vanaf 1871 als politiek en cultureel centrum van het trotse Duitse keizerrijk. Toch duurde dat nog minder dan vijftig jaren.

Het lot van Berlijn in de 20e eeuw was vol tragiek. Hitler had grootse plannen met de stad, die hij wilde uitbouwen tot Welthauptstadt Germania. Maar toen in 1945 de wereldoorlog ten einde kwam, was er van de historische stad vrijwel niets over. Resultaat van geallieerde bombardementen en van welbewuste verwoesting door de Russische horden. Daarna werd Berlijn als een gedeelde stad het brandpunt van de Koude Oorlog. Met als triest ‘monument’ de Berlijnse Muur. Dat veranderde in 1989, toen de Muur viel en Berlijn de hoofdstad van Duitsland werd. Het Berlijn van 2018 is een bruisende metropool, als een feniks uit zijn as herrezen. Maar veel plekken herinneren schrijnend aan zijn dramatische verleden.

De geschiedenisles van Berlijn was leerzaam. Wat mij betreft in twee opzichten. In het donker van de koude avond stonden we een enkel kwartier stil bij het Holocaustmonument, direct naast de Brandenburger Tor. Een merkwaardig monument, bestaande uit een kleine 20.000 vierkante meter aan betonblokken, waar je tussendoor kunt lopen. Bij elkaar een doolhof, symbool van onbegrepen en nooit te beantwoorden vragen. Het hoogontwikkelde volk van Duitsland, met een eeuwenoude christelijke traditie, maar toch bevangen door de heidense nazi-ideologie, heeft zich vergrepen aan het volk van God.

Eerder die dag bezochten we het voormalige concentratiekamp Sachsenhausen. Zeker 30.000 tot 50.000 tegenstanders van het regime van Hitler werden hier omgebracht. Onder hen Joodse jongetjes en meisjes op wie gruwelijke ‘medische’ experimenten werden uitgevoerd. Het was huiveringwekkend.

De grijze luchten en het winderige weer op die dag gaven het passende sombere accent. Hier reikt Berlijn zijn bezoekers de spiegel aan. Ook aan mij. Opdat ik zal beseffen wie de mens is. Wie ik ben. Om me te brengen tot „een heilzame staat van onrust” (Margarethe Kühnapfel). Een levenslange les.

De periode tussen 1920 en 1930 omvatte in de Duitse hoofdstad gouden jaren. Berlijn was in die tijd het uitgaanscentrum van Europa. Het culturele leven maakte in deze jaren een ongekende bloei door. De stad trok veel artiesten. Uit heel Duitsland en daarbuiten stroomden de bezoekers naar het uitgaansleven in de Duitse hoofdstad. In Berlijn moest je zijn. De Potsdamer Platz was het drukste en beroemdste plein van Europa. De happy few zochten daar hun vermaak. Mondaine hotels en bioscopen bepaalden het straatbeeld. In de Tweede Wereldoorlog is het allemaal gebombardeerd. Niets is ervan overgebleven.

Wie nu de Potsdamer Platz bezoekt, treft er opnieuw een dynamisch centrum van zakendoen en vermaak aan. Gebouwen van een indrukwekkende architectuur trekken de aandacht. Vooral ’s avonds, door de adembenemende lichteffecten. Het nieuwe Berlijn! Ook de Berliner Dom is zwaar beschadigd in de laatste oorlog. Maar na restauratie schittert hij weer als vanouds. In goud is op de kansel te lezen wat werkelijk blijvend is: „Des Herren Wort bleibet ewiglich.” Uiteindelijk is dat de boodschap van Berlijn anno 2018.

Reageren? welbeschouwd@refdag.nl