De Canadese schrijver Michael Ondaatje werd in 1943 in Colombo op het eiland Sri Lanka geboren. Zijn naam herinnert aan zijn Nederlandse afkomst. Vanaf 1962 woonde hij in Toronto. Daar is hij op velerlei kunstzinnige terreinen –poëzie, scenario’s, films– actief geweest. Ondaatje is echter vooral als romanschrijver vermaard geworden, onder meer door ”The English Patient”.

Dit jaar kwam Ondaatjes roman ”Warlight” uit, die in de onlangs verschenen Nederlandse vertaling de titel ”Blindganger” draagt. Een blindganger is een niet-ontplofte bom of granaat. De goed gekozen Nederlandse titel verwijst naar de overblijfselen van de Tweede Wereldoorlog, in de zin van: gevaarlijke munitie die kan ontploffen. In deze roman staat de blindganger voor de gevoelens van rancune, haat en wraak die hun kans afwachten om met de vijand af te rekenen.

Nathaniel en Rachel

De gepersonifieerde blindganger in Ondaatjes roman is de veertienjarige Nathaniel, die, samen met zijn zus Rachel, in 1945 in Londen achterblijft als zijn ouders naar Singapore verhuizen. Nathaniel weet niets van het doel van de verhuizing en tast omtrent het werk van de ouders volledig in het duister.

Algauw dringt het tot hem door dat zijn moeder in Engeland is gebleven, terwijl zijn vader in het Verre Oosten is verdwenen. Op zijn vragen krijgt Nathaniel geen antwoord. Zijn ouders hebben hem en Rachel in de steek gelaten.

Nathaniel en Rachel zijn niet alleen in het grote Londense huis. Wanneer ook de moeder vertrekt, worden zij aan de zorg van de man toevertrouwd die een kamer bij hen huurt. Zij noemen deze vreemde pleegvader ”de Mot”. De Mot is een rare snijboon die een ongeregeld leven leidt en niet betrouwbaar overkomt. Vreemd is dat de Mot met hun moeder vertrouwelijke gesprekken voerde. Waar gingen die gesprekken over? De sfeer in huis is bizar en wordt nog versterkt door de mensen die de Mot binnenhaalt. De vreemdste vogel is Norman Marshall, die op grond van zijn verleden als razendsnelle bokser ”de Schicht” wordt genoemd.

Verborgen

Net als het leven van zijn ouders blijft de achtergrond van de Mot en de Schicht, hun herkomst en hun werk, voor Nathaniel verborgen. Hun bijnamen en hun levenshouding zijn tekenend voor de camouflage. Wat is waar van de dingen die zij aan Nathaniel vertellen? Wanneer Nathaniel het hulpje van de Schicht wordt bij het vervoeren van binnengesmokkelde honden voor de hondenrennen, lijkt de identiteit van de Schicht duidelijk. Maar niets is minder waar. Pas veel later ontdekt Nathaniel in de archieven van de geheime dienst dat hij samen met de Schicht kisten over de zijriviertjes van de Theems vervoerde die de springstof voor bommen bevatten.

Moeder Rose zwijgt tegenover haar kinderen over haar militaire activiteiten. Ze zwijgt ook over haar emoties naar de kinderen toe en laat niets los over haar ondergrondse werk tijdens de oorlog en erna. Het gevolg van de mistigheid die om haar hangt en van de morele leegte die zij met zich meedraagt, is het onvermogen van Nathaniel om lief te hebben.

In het hotel waar Nathaniel ’s avonds als bordenwasser werkt, leert hij de zeventienjarige Agnes kennen en begint hij een intieme verhouding met haar. Maar, hij is niet bezig met haar verlangen om zich boven het armetierige milieu van haar ouders te verheffen. Echte verbondenheid voelt hij alleen maar met de illegale hazewindhonden, die net zo verweesd zijn als hijzelf. Daarom zoekt hij niet naar Agnes wanneer dat nodig is. Die noodzaak blijkt achteraf, wanneer Nathaniel begrijpt dat zij destijds zwanger was van hun kind en in haar nood hulp heeft gezocht bij de Schicht, die zij als Nathaniels vader beschouwde.

Zoektocht naar moeder

In deze roman kijkt de verteller Nathaniel als man van rond de veertig terug op zijn leven tot nu toe. De rode draad in zijn levensverhaal is de zoektocht naar zijn moeder. Haar kan hij niet bereiken. Zij is beschadigd naar lichaam en geest uit de oorlog gekomen en leeft in de permanente angst dat zij door tegenstanders of hun nazaten vermoord zal worden. Voor haar is de taal verdacht geworden. Alleen met haar medestrijders binnen de Britse geheime dienst kan zij ervaringen uitwisselen.

De categorieën van goed en kwaad lijken bij hun acties door elkaar te lopen. De essentie van hun werk blijft in het vage steken. Met aanduidingen en met één gewelddadige episode moet de lezer het doen. Daarom dringen de vragen over die roerige jaren na 1945 zich op. Jammer genoeg tevergeefs.

Op alle fronten heeft het leven Nathaniel verlies gebracht. Zelfs de spannende transporten samen met de Schicht waren op illusie gebaseerd. Nathaniel heeft de liefde van het jonge meisje miskend. Zijn zuster is van hem vervreemd geraakt. Zijn moeder weigerde hem de toegang tot haar hart. Zijn vader verdween zonder gevoel achter de horizon.

Wat blijft is de hunkering naar inzicht in het verleden en naar de warmte van anderen. De windhond die hem overal volgt, snapt dat. En toch is er meer. De laatste handeling in het huis van zijn (vermoorde) moeder is het wassen van haar kleren en het strijken van haar blouses. Een vergeefs ritueel en ook een teken van verbondenheid over de grens van het leven heen.

Wie aan deze roman begint, zal willen doorlezen en offert de nachtrust gretig op. Nathaniels vragen nestelen zich in het hoofd van de lezer. ”Blindganger” is een roman van grote kwaliteit.

Boekgegevens

Blindganger, Michael Ondaatje (vertaald door Inger Limburg en Lucie van Rooijen); uitg. Nieuw Amsterdam, Amsterdam, 2018; ISBN 978 90 468 2392 7; 286 blz.; € 19,99.